声明:本站书库内容主要引用自 archive.org,kanripo.org, db.itkc.or.kr 和 zh.wikisource.org
卷二百八 第 1a 页 WYG0834-0479a.png

六艺之一录卷二百八 钱唐倪涛撰
古今书体四十
六书正讹
鄱阳周伯𤦺编注
入声
一 屋
谷 古禄切百谷之总名以续民生者也从禾

卷二百八 第 1b 页 WYG0834-0479b.png

见出于山口象形俗作谷非

书故云从几从木声旧说从禾无义俗作秃非 □
余六切衒也从贝□声□古睦字又音迈借为货卖字
通用□粥俗作卖非 □ 媟

今用渎沟也 攴 普木切小击也从又卜声虞书攴
作教刑俗作扑非 畗 畗方六切古福字满也从高
省从田高有


卷二百八 第 2a 页 WYG0834-0480a.png

房六切治也从又节节事之节也又手所以治事也会
意隶用□非 □ 凡车驾四马在内两马谓之□在
外两马谓之騑□回旋如舟故从舟会意□声借音为
衣□□用□从字俗作服从月非□古文 □ 往来
行故道也从夊畗省声俗作□非 㣎 莫六切细文
也从彡

昭穆字俗作穆非 坶 地名周书武王与纣战于坶
卷二百八 第 2b 页 WYG0834-0480b.png



借俗作族簇镞并非 屋 乌谷切居室也□即人字
从至所止也人所至为屋会意隶作屋 录 卢谷切
古稑字禾麦之采下𠂹录录也象形凡禄录等字从此
俗作录非 簏 竹高箧也从竹鹿声或作箓同别作
盝非□古文 □ 居六切叉手也象□手用力之
形草之转注小篆作匊以手屈掌匊米会意通 匊
卷二百八 第 3a 页 WYG0834-0480c.png

从㚔从人从言会意竹声别作鞠非 □ 日精月令
□有黄

从包□省声此即□躬之□俗用鞠训蹋鞠戏具也
□ 丘六切酒母也从米□省声别作曲非 㯷 博
木切木丛生猊从木仆声隶用朴 蹴 子六切蹑也
从足就声别作蹙通 □

西



卷二百八 第 3b 页 WYG0834-0480d.png


□古执字□事以待明日故从夕会意俗作夙 宿
止也从宀□声□古文夙又音秀星□也目□草名皆
假借俗作宿蓿并非 菽 式竹切豆也象形别作菽
非 □ 犬走疾也从犬□声俗作倏从火非 朒
女六切朔而月见东方谓之缩朒从月肉声俗作肭非
□ 鼻出□也从□丑声俗作□非 恧 惭也从
心而声会意别作忸

卷二百八 第 4a 页 WYG0834-0481a.png

门侧堂也从土□声别作□非 □ 玉器也从玉菖
声隶作璹别作琡非 㦽 乙六切有文章也从有盛
声俗作彧非通作郁乃扶风邑名郁夷从邑 墺 四
方土可居也从土奥声奥同音俗作隩非 㰲 吹气
也从欠或声别作㖪非 商 余六切养子使善也从
□肉声□不顺子亦教之况顺者乎会意通作毓 昱
明日也从日立声俗用翊非翊与职切 □ 力竹
卷二百八 第 4b 页 WYG0834-0481b.png

菌先地蕈也从屮从□声坴字从此 □ 土块也从
土屼声隶作陆峚籀文 肉 而六切胾肉象形俗作
肉非 豖 丑六切豕绊足行豕豕从豕系二足指事
逐琢等字从此俗字从豕非 莤 所六切束茅立之
祭前而灌鬯酒其上是为莤象神歆之也从草酉酉即
酒字会意左传无以莤酒俗用缩非
二 沃烛
卷二百八 第 5a 页 WYG0834-0481c.png

祝词故从牛牲也从口祝词也会意旧注牛角横木告
人者讹借为桎告牢告字又古奥切别作告梏牿并非
业 薄沃切烦渎也从丵从□会意莘音浞丛生草
也□古拱字隶作菐通用仆孟子使已仆仆 䈞 都
毒切□也从享竹声燕享□之道也会意俗用笃乃马
行顿迟也义异 督 察也从目会意叔声借为督责
字别作督非 毒 徒沃切害人之草也从毐禁止之
卷二百八 第 5b 页 WYG0834-0481d.png


切草名俗作沃非 玉 虞欲切石之美有五德者从
□在土中象形旧说作王象连贯之形□古文 促

作龊非 𥻆 须玉切嘉谷实也从米𠧪象形□籀
文 □ 枢玉切牴也从牛角会意隶作触 亍 厨
玉切彳□步行止也从反彳彳音敕象行步之形彳之
转注别作蹢躅踯躅并非 鹤 胡沃切高至也从佳
卷二百八 第 6a 页 WYG0834-0482a.png


非 属 朱欲切连也从尾会意蜀声借为属托字别
作嘱非 蜀 殊玉切葵中蚕也一云桑虫从虫上目
中象其身蜎蜎引动象形别作蠋非 欲 余玉切贪
欲也从欠开口也会意谷声别作欲非 蓐 如欲切
陈草复生从草辱声又借音为因蓐字别作

籀文 局 衢六切促也从口在尺下则有限量会意
借为干局曹局字别作局□并非 □ 吁玉切勉也
卷二百八 第 6b 页 WYG0834-0482b.png

注俗作挶非
三 觉
䡈 䡈讫岳切车輢上横木也一曰重䡈车箱也从车
爻声亦象交错之形又居效切通用校非 □ 苦角
切盛兵器之具以皮为之从殳会意


即橦字借为坚□字俗作壳非 确 礊也山多大石
也从石角声

卷二百八 第 7a 页 WYG0834-0482c.png

古文 角 古岳切兽角也象形又借为卢谷切汉四
颢有角里先生别作角非 丵 士角切丛生草也象
形业字从此 朴 匹角切木

朴别作璞非

远



测角切刺取鳖蜃也从矛昔声通作□别作擉非 楃
乙角切帱帟木帐也从木屋声别作幄非 斲 竹
卷二百八 第 7b 页 WYG0834-0482d.png

斤斫之也会意通作椓俗作斲非 槊 色角切矛也
从木朔声古以木为之别作槊非 濯 直角切浣也
从水翟声借为濯楫字直教切所以进船者也别作棹
掉并非
四 质栉术
必 璧吉切弓檠也象形弓弛则檠而正之诗竹闭绲
縢注云闭弓檠也仪礼作䪐绲

卷二百八 第 8a 页 WYG0834-0483a.png

中必注谓组约其中也为执之以备失坠犹弓之有必
也可證诗注后人既借为固必之必又加韦以别之非
古义矣大抵古人制字多自事物始后之修词者每借
实字为虚字用以达其意此其一也详见也字注说文
训为分极者非又府结切 毕 田罔之有柄者执以
掩物象形后人借为终毕字别作毕罼并非 韠 韨
也所以蔽前也以韦为之故从韦毕声别作鞸非 □
卷二百八 第 8b 页 WYG0834-0483b.png


人所吹角屠□以惊马也一名笳管以竹为管以芦为
首九窍皆角音从角□声□古悖字今名□㮚俗作筚
篥非

落也以竹为之从竹毕声记筚门圭窦是也别作荜非
匹 僻吉切四丈也四丈则八端故从匚几象束帛
之形借为匹偶字又马影四丈故曰匹亦借用别用疋
非 苾 簿必切馨香也从草必声别作馝

卷二百八 第 9a 页 WYG0834-0483c.png


鼎而冂之别作蜜非 桼 戚悉切木汁可以髹物木
中桼如水滴而下象形别作漆乃水名 悉 息七切
详尽也从心采会意采音辨辨则详矣俗作悉非□
古文 膝 胫头节也从节桼声俗作膝非 疒 昨
悉切病也从床省一声人有疾病必倚于床会意隶作
疾旧音女厄切非□古文□籀文 挃 职日切
穫禾声也从手至声别作秷非 叱 尺㮚切诃也从
卷二百八 第 9b 页 WYG0834-0483d.png

失又借为戈质切放也叶音试通作佚

有叙也从大




也从戈呈声 豑 爵之次弟也从弟丰声诗秩秩其
仪通作秩 侄 兄弟之子也从女至声又徒结切别
作妷非 乙 亿姞切鱼

乙一曰象人颈借为十干乙字

切响布而振也从

卷二百八 第 10a 页 WYG0834-0484a.png

四㒳为益假借别作镒溢并非

善走会意俗作逸非 㮚 力质切木名从𠧪从木其
实下𠂹也象形俗作栗古作□聿 逼密切从手执
丨以画版所以书之具也后世束豪为聿加竹作笔而
聿字音以律切专为发语词矣柳子厚文作聿牍唐人
尚以此为笔字隶作笔 臸 人质切到也从□至会
意晋字从此


卷二百八 第 10b 页 WYG0834-0484b.png

行疾俗作


切彊也正弓器也㐁它念切舌皃舌柔而弜刚以柔从
刚

弼 辅信也从节比声书曰弼成五服隶作

汩

汨没字不同汨从日音骨 □ 雪律切忧也从□节
声人忧则伤□会意俗作恤非 戌 击伤而灭之也
卷二百八 第 11a 页 WYG0834-0484c.png

状也旧注昜气灭于戌者非 出 尺律切进也象草
木上出之形俗从㒳山非 率 劣戌切大

上下㒳端象绞


藻率鞞

而已形颇类

领也从也自也循也皆假借别作繂非

悉

卷二百八 第 11b 页 WYG0834-0484d.png

五 勿迄
绋 分勿切乱丝也从糸弗声别作

衣蔽前而已从巾象其连带之形古之仕者朱裳画□
□古弗字故名□从两弓相背取背恶向善之义或作
黻别作绂韨并非





从冰犮声俗用觱发并非

尾象形出声又曲勿切隶作屈 勿 文绋切州里所
卷二百八 第 12a 页 WYG0834-0485a.png


旗杂帛为勿借音为勿不之勿禁止辞事物之物本只
此字借用后人加牛以别之 □ 纡勿切□鬯芳草
也合酿之以降神者从缶

也从冖以巾覆之也从鬯彡象酿成注于彝中也会意
周礼□人掌凡祭祀宾客之祼事和□鬯以实彝是也
俗用郁非 郁 木丛生也从林□省声别作郁非
□ 敷勿切熚□火气也从火□声□籀文悖字俗作
卷二百八 第 12b 页 WYG0834-0485b.png





别作屹非
六 月没
欮 居月切逆气也从屰欠欠即气也会意又借为其
也或作瘚别作厥非 橛 橛木木也象形栝

从此字省声 阙 丘月切门观也从门欮声借为空
阙字俗作阙非 月 鱼欮切太阴之精象形阴不可
抗昜臣不可敌君故于文阙者为月以其阙之时多也
卷二百八 第 13a 页 WYG0834-0485c.png

斧也象形俗用钺乃呼会切车銮声也 发 方伐切
射发也从弓癹声癹音拨俗作发非 伐 房

从人持戈会意借为伐阅字别作阀垡并非 橃 海
中大船编竹木为之浮水可以运物大曰橃小曰桴从
木发声俗作筏非 瞂 干盾也从盾犮声关东谓之
瞂别作𢧕非 袜 勿发切足衣也从韦蔑声俗作櫗
袜并非 □ 苦骨切兔□穴也从土


卷二百八 第 13b 页 WYG0834-0485d.png


汉书作呐同旧音女滑切讹


□然象形又蒲妺普活二切借为


作悖浡并非



曰

□下又手也回古文回字回渊水也会意俗用殳非
□ 沈也从水□声俗作没非 □ 终也从歹勿声
通用□俗作□非 卒 臧□切隶人给事者从衣而
卷二百八 第 14a 页 WYG0834-0486a.png

作卒

形一云佩也书所忽忘故名俗作笏非□籀文 □
它骨切从到子不顺忽出也子不顺生有云之义易云
如来如从到子转注□古文流字从此俗用突乃灶囱
也
七 曷末
㵣 丘葛切欲饮也从欠渴声俗用渴非详见下注
卷二百八 第 14b 页 WYG0834-0486b.png

举也 木 牙葛切木干中折而复生支旁达者从木
中


字支子谓之不子亦取此义又鱼列切别作孽非 瀎
莫曷切拭灭皃一曰涂染也从水蔑声别作抹非
䬴 食马谷也从食末声俗作秣非 𠯑 古

口也从口橛声省隶作



□古文



卷二百八 第 15a 页 WYG0834-0486c.png


去之速会意古文作

□也指事有分□之象别作拨蹳并非 □ 食器也
盂属从皿□声别作钵非 鲅 鱼跳也从鱼犮声俗
作鱍非 犮 蒲拨切走犮貌从犬而丿之曳其足则
刺犮也会意又草行曰犮凡犮涉犮履皆用此字别作
跋者后人所加也凡跋茇韨等字从此俗用犮非

舍也从广犮声诗曰召伯所

卷二百八 第 15b 页 WYG0834-0486d.png

依神为軷既祭軷轹于牲而行为范軷诗取羝以軷周
礼掌犯軷从车犮声


俗作豁非


户



寽 卢

意别作捋非 羍 它达切小羊也从羊大声诗先生
如羍羊易产也达字从此通用达非 □ □蹈也从
卷二百八 第 16a 页 WYG0834-0487a.png

置骨之形残字从此□古文 刺 刺郎达切戾也
从束从刀乖刺之意也通用刺非刺七赐切从束刃人
也
八 黠辖
戛 讫黠切戟也又长矛也从戈立𦣻下𦣻即首字会
意俗作戛非 秸 禾槁去其皮祭天以为席从禾皆
声或作秸俗作秸䕸并非 □ 下瞎切车轴耑键也
卷二百八 第 16b 页 WYG0834-0487b.png

札 侧八切牒也从木乙声一曰栉也编之如札故
曰札俗作扎非 蠿 蠿作网蛛蟊也似蝉而小从䖵
㡭声㡭古绝字别作𧕾蚻并非 杀 山戛切

殳杀声杀音察借为所介切衰小之也别作煞杀并非
□□并古文 貀 女猾切兽名似狗豹文无前
足从豸出声与貂同类其皮毛柔燠可为衣裘俗作豽
非 刷 数滑切拭也从又持巾在人下会意又所劣
卷二百八 第 17a 页 WYG0834-0487c.png

九 屑薛
絜 吉屑切麻一耑也从糸㓞声借为清絜字别作洁
洁并非 餮 它结切贪也从食鬒声俗作餮非 铁
黑金也从金

分解也从刀剐会意借为皮列切离异也隶作别 □
分也从重八上下有□会意今通用别 蔑 莫结
切劳目无精也从苜戍声人劳则目昏会意俗作蔑非
卷二百八 第 17b 页 WYG0834-0487d.png

子结切象骨节之形古之符节所以示信半在内半
在外取象于骨节故又借为符节字隶作节 切 千
结切刌割也从刀七声借为迫切字俗作切非 窃
盗自中出也从穴米会意卨廿皆声廿音人汁切卨契
字也隶省作窃 □ 先结切动作切切从尸

作屑非 僁 细声也从人悉声别作


列切水曲折也又江名从水㪿声俗作浙非 奊 奚
卷二百八 第 18a 页 WYG0834-0488a.png


切头倾也从夨吉声奊

切杌□不安也从𨸏从□省会意别作□臲并非

力孽切水流也从川𠔼声象形□字从此隶作歹非
□ 水清也从水□声俗作冽从冰非 □ 分解
也从刀

而列切温也从火

从心曷声又去例切别作憩□并非 蠥 鱼列切怪
卷二百八 第 18b 页 WYG0834-0488b.png

别作㜸非俗用孽亦非 □ 危高也从𠂤屮声嶭字
从此啇书天作□别用孽讹

水至

也从辛□声又姓俗用薛非 □ 草也从草嶭声又

绁非 渫 除去也从水枼声别用泄泄并非泄余制
切水名 媟 䢱也从女枼声或作

卷二百八 第 19a 页 WYG0834-0488c.png

别作□非窃字从此□字古文 耋 徒结切年八
十之称也从老省至声俗作耋非 垤 蚁封也从土
至声又拗垤俗作凹凸并非 𢧵 昨结切断也从戈
雀声俗作截 彻 直列切通也从彳从攴育声因声
借为彻迹字别作辙非□古文 勶 去也从力彻
声别作撤非 □ 食列切断也从斤断草会意俗用
折乃攀折字从手之列切□籀文 □ 古穴切行
卷二百八 第 19b 页 WYG0834-0488d.png

声俗作觖非 □ 玉佩也从玉□声别作璚非 潏
涌出也从水矞声别作泬非 □ 倾雪切

从缶□声别作缺缺并非 蕝 租悦切朝会束茅表
位曰蕝从草绝声借为袓芮切小也别作蕞非 㡭
徂雪切断丝也从反㡭会意隶作绝 雪 稣绝切天
地积阴寒则凝雨为雪也从雨彗声隶作雪 歠 姝
悦切饮也从饮省叕声俗作啜非 焆 因悦切焆焆
卷二百八 第 20a 页 WYG0834-0489a.png


言兑声借为欲雪切喜乐也别作悦非古文用兑 □
吉列切无右臂也从了

十 药铎


大笑也 却 乞约切节欲也从节谷声又退也俗作
却㕁却并非 脚 脚讫约切胫也从肉却声俗作脚
非 屩 麻履也从履省乔声又草履也俗作鞒非
卷二百八 第 20b 页 WYG0834-0489b.png


尺约切缓也从


象形中所盛之物也俗用杓非杓甫摇切斗柄也借为
之若切挹取也别作酌非又借为都历切又射质切别
作㢩亦非 □ 弋约切乐之竹管三孔以和众声者
象形从集者集也会意又黄钟之管容千二百黍者一
曰量名十龠为合借用别作籥非 □ 渍也从□翟
卷二百八 第 21a 页 WYG0834-0489c.png

日灼切挠也上象挠曲彡象毛氂二毛并益弱会意俗作
弱非 㲋 敕略切兽名青色似免而大头足似鹿象形
才字从此□籀文 辵 乍行乍止从彳从止会意隶
文作辶 □ 即约切鸟也象形礼之饮器名□饮至
少示戒之意古者大夫以上与宴享然后赐□以章有
德故因谓命秩官位为□假借隶作爵别作雀通□
古文 舄 七约切鸟名象形十二月始巢取木杪枝
卷二百八 第 21b 页 WYG0834-0489d.png

非


国名 □ 葬者具棺之外有木□也□大于棺从木

彍并非 □ 阔镬切开也从雨□声又廫□开朗貌
别作寥廓并非 雘 屋□切

艧非蒦郁缚切 靃 忽

非霍山名 矍 厥缚切拿夺也佳欲逸走从又持佳
卷二百八 第 22a 页 WYG0834-0490a.png

别作蠼非 蒦 郁缚切规蒦啇度也古者尺寸皆

于手度物用手故从又会意萑声萑胡官切前律历志
云尺者蒦也别作彟矱并非 篗


也从竹蒦声俗作篗非 咢 逆各切哗讼也从吅屰
声俗作咢噩谔并非

吞人即浮出日南从虫屰声俗作鳄鳄并非 䣞 江
夏县名从邑咢声借为

卷二百八 第 22b 页 WYG0834-0490b.png



鸢并非 恪 克各切敬也从心客声俗作恪非 乇
闼各切草根乇于地上𠂹穗象形又借为寄乇委乇
字又陟各切隶别作侂托通 拓 手推物也从手石
声又之石切拾也别作托摭并非 柝 斫木而击之
也用以警夜因其声名之曰柝从木㡿声通作柝俗作
柝非 萚 草木皮叶落陊地为萚从草择声别作箨
卷二百八 第 23a 页 WYG0834-0490c.png



意借为□奕字俗作博

曰林草曰□从草□声借为帘□字别作箔非 泺
匹各切陂

各切粝米一斛□为九斗曰□从毇丵声借为精□字
疾各切通用凿非

作酢乃仓故切酸□也今互用非


以草茎叶为之麻芒蒲皆草也从

卷二百八 第 23b 页 WYG0834-0490d.png



字穿也俗作壑非

知列二切俗作蠚螫并非 貈 曷各切兽似狐善睡
象形皮可为裘俗作貉非 亚 遏

墙也象圬者纵横涂饰之状会意周礼注

垩车藻车以苍土垩车然则凡涂饰皆言垩不特白也
又乌故切借为憎亚善亚字释名云垩者亚之
也次之也先之以泥后饰以灰次之义也故又因义借为亚次
卷二百八 第 24a 页 WYG0834-0491a.png

从心作恶字以别之要之亚垩恶字本皆一字也秦诅
楚文石刻亦以亚驼代滹沱则因声借用明矣旧注丑
也象局背者非又

十一 陌麦昔
□ 各核切兽皮治去其毛者象形具四足首尾借为
革更字隶作革 覈 下革切考之使实也从襾□声
襾覆也会意□音药俗作覈非 虢 郭获切虎所攫
卷二百八 第 24b 页 WYG0834-0491b.png

麦切界也象田四界形借为绘画字胡界切隶作画俗
作画非 额

博陌切十十之数名从一白声一记其□也俗作□
从□非 柏 木名从木白声俗作柏非 霸 匹陌
切月始生霸霸然也从月革声一曰月体黑者谓之霸
承大月二日承小月三日今俗作必驾切以为王霸字
而月霸乃用魄字非本义王霸只当借用伯字而月魄
卷二百八 第 25a 页 WYG0834-0491c.png

莫白切芒谷也象形秋种

象根又名来牟以其㡭续谷米故名麦者续民命脉也
俗作麦非 □ □理之分邪行体中者从瓜□会意
俗作脉非 □籀文 脉 目略视之也从目瓜声文
选脉脉不得语通用覛俗作脉非

从言昔声俗作唶非 桀 裂人尸置木上也象形借
为俊桀字巨列切别作磔杰并非 厏 狭也从厂乍
卷二百八 第 25b 页 WYG0834-0491d.png

非 责 侧革切求也从贝束声又借为侧卖切负财
也别作债非 啧 大呼也从口责声又借为深啧字
别作赜非 𡍩 耻格切裂也从土㡿声别作拆非
策 测革切马箠也从竹束声俗作策非 □ 符命
诸侯者以竹为之而联以绳象形通用策俗作册非




绳索也 厄 乙革切户小门也从户乙声借义为隘
卷二百八 第 26a 页 WYG0834-0492a.png

木节也 屰 讫逆切古戟字有枝兵也象形与干字
同体双枝为屰单枝为戈隶借为逆顺字音迄戟切又
□戟字以别之

日景也会意别作隙非 绤 粗葛布也从糸谷声俗
作绤从谷非 郤 郤晋邑名从邑□声俗作郤非
勮 竭戟切尤甚也从力豦声俗作剧非 □ 资昔
切步踪处也从辵亦声俗作迹非

卷二百八 第 26b 页 WYG0834-0492b.png


从肉上□象形俗作脊非凡从□者仿此 □ 鱼名
从鱼□声俗作鲫非 □ 小步也从足□声别作蹐
非 昔 思积切乾肉也从残肉日以晞之会意借为
古昔字隶作昔别作腊非 □ 秦昔切借也天子躬
耕千亩之田借民力以毕之从

杂乱之称 □ □也从肉□声别作瘠非 炙 之
石切炮肉也从肉在火上会意俗作炙非□籀文
卷二百八 第 27a 页 WYG0834-0492c.png

寸为尺规巨事也古者寸尺只寻常初诸度量皆以人
之体为□故从尸从□象布指之状会意家语布指知
尺舒肱知寻是也古书亦借用

屰声借音为㡿候开㡿指㡿黜㡿㡿卤字俗作斥非

又借为适庶字亭历切别作谪嫡并非 释 解也从
采睾声借为羊益切说也别作□非 □ 直炙切投
卷二百八 第 27b 页 WYG0834-0492d.png

亦切山石也从厂厓也下象形俗从□非 䄷 稻百
二十斤也从禾石声通用硕非硕头大也 □ 伊昔
切咽喉也象形隶通用益别作嗌非

视也从横目羍声俗作睪非 𡗕人之臂下曰𡗕象人
两𡗕之形又旁扶曰𡗕借为又也叟字从此别作腋掖
并非 □ 日月代□也故从日月上下会意借为蜥
易字又借为以䜴切不难也隶作易别作蜴非 役
卷二百八 第 28a 页 WYG0834-0493a.png

文



俗作辟非

分画也会意书曰我之不□隶用□
十二 锡
毄 吉历切相敲毄也车并驱则軎耑相毄也殳建车
旁故从軎从殳会意隶作击軎音卫 阒 苦狊切静
也从门狊声狊扃阒切犬视貌又大张目也俗作阒非
卷二百八 第 28b 页 WYG0834-0493b.png

非 的 丁历切明也从日□声俗作的非 啇 本
木也木根果蒂皆曰啇从口象形帝声借音为啇庶字
凡适镝擿之类皆从此俗用为宫商之商字讹 □
亭历切横管也从竹逐声俗作笛非 □ 匹历切破
也从刀□声又□历䨓之急激者俗作霹雳并非 冂
莫狄切以巾覆之也象形别作幂非 覛 邪视也
从见瓜声借为求覛字俗作觅非□籀文 戚 仓
卷二百八 第 29a 页 WYG0834-0493c.png

也从白析声俗作晰非 析 破木也从木斤会意又
分析也别作㭊非 寂 前历切无人声也从宀菽声
俗作寂非 秝 狼狄切稀疏适也从二禾指事凡𢊆
字之类皆从此 历 经涉也从厂秝声厂人所难历
者会意隶作𠩵历通 鬲 鼎属象形借为各□切障
也塞也间鬲也隶作隔别作

十三 职德
卷二百八 第 29b 页 WYG0834-0493d.png

执趋事之意从二声本去吏切亦借为□也俗作亟非
□ 自急敕也羊性刚故从羊与义善同意□字从
此与苟字不同苟从草举后切草名俗混用非□小
篆 棘 小枣丛生者象形俗作枣从二束非 郎
节力切就食也从食省节声俗作即非 职 质力切
记而主之也记必先于听之聪故从耳戠声俗作职非
□ 蓄力切诫也从束攴会意俗以敕为□字非敕
卷二百八 第 30a 页 WYG0834-0494a.png

𪀦也水鸟毛五色从鸟式声俗作鸂鶒非 式 设职
切法也从工式声法始于规巨故从工弋声借为车式
字别作轼非 饰 刷也从人持巾会意食声别作拭
非 食 实职切米之可食啖者也从㿝古香字米之
气味也集声借为祥吏切食之也又借为侵食字别作
蚀非 直 逐力切正见也从十目从


目所视虽隐亦直矣会意俗作直非□古文 □
卷二百八 第 30b 页 WYG0834-0494b.png

□ □苢草名从草□声俗作薏非 □ 满也从心
□声借为十万也一曰万万也又思也别作忆非□
籀文 □ 安也从人□声别作亿从意非 臆 胸
肉也从肉乙声俗作臆非 □ 按也从反印印者外
向而印之反印为内自□印之转注借为反语词隶作
抑 □ 迄力切伤痛也从血聿皕声人伤痛则血枯
会意俗作䀌非 □ 逸职切橛也象析木锐邪著形
卷二百八 第 31a 页 WYG0834-0494c.png

非


也从二人相背会意郎古背字借音为朔方字俗作□
非别作背背倍并非 □ 鼻墨切芦□菜名似芜菁
从草□声别作卜非 僰 犍为蛮夷也从人棘声俗
作𤏡从火非 墨 密北切书墨也墨色之名从墨从
土会意隶作墨 □


静也犬吠则吅犬无声则静矣从犬会意黑声古通
卷二百八 第 31b 页 WYG0834-0494d.png



音


□也从戈以守其一一地也从囗古围字四境也会意
借为疑惑不定之字获北切别作域非

缝从黑或声俗作緎非

从炎上出□□象灶突形会意俗作黑非 □ 讫得
切肩任能胜之谓也象负何之形凡能胜任者皆取此
义俗作克尅并非□□并古文 德 的则切躬
卷二百八 第 32a 页 WYG0834-0495a.png

□古文


隶作得 犆 敌得切一牛也从牛直声隶作特 蟘
虫食苗叶者从虫贷声俗作𧈱非


式也古之重器莫如鼎其轻重制度有定式故从鼎而
从刀者所以裁制之也有等

并古文 □ 悉则切窒也从宀屋也从廿两手拳也
㠭象㬪物而□于屋中会意别用塞非塞先代切边地也
卷二百八 第 32b 页 WYG0834-0495b.png


则切牢也从戈


鲗鱼名从鱼则声俗作鲗非 夨 札色切倾头也从
大而夨其头会意凡吴奊等字皆从此俗作矢非 仄
侧倾也从人在厓石之下不得安处会意借为平仄
字


非 畟 察色切治稼畟畟进也从又从界省声稷字
从此 色 杀侧切颜气也从人从节颜色人之仪节
卷二百八 第 33a 页 WYG0834-0495c.png


廪收积之所会意秝声借为吝


作

十四 缉
急 讫立切𥚹也疾也从心会意及声俗作急非 及
极入切逮也从人从又手也会意俗作及非 咠
七入切聂语也从口耳会意诗咠咠幡幡通用缉非凡
言咠声者从此古文作㗊 集 秦入切古集字三合
卷二百八 第 33b 页 WYG0834-0495d.png

习 席入切数飞也从羽白声俗作习非 廿 人
汁切二十并也象□古者竹简字书贵少故以二十并
也俗作廿 □ 之入切持物也从手有所□象形隶
作执凡□□等字从此皆取□持之义旧音戟非 □
陟立切绊马足也从马而绊其足指事俗作絷非
□ 失入切沾□也从一覆土而有水故□也会意从

卷二百八 第 34a 页 WYG0834-0496a.png

也从㒳止上下会意小篆作□俗作涩非
十五 合盍


芾字合声礼祭服大夫以上有市士无市有

缺四角又古洽切俗作韐帢并非 袷 衣无絮也从
衣合声别作裌非 雥 七合切群鸟相雥也从三佳
会意别作杂通 荅 得合切小菽也从草合声史荅
卷二百八 第 34b 页 WYG0834-0496b.png

冒而飞是盛也从冃从羽会意别作阘非凡[莫-大+羽]声者从
此 譶 达合切多言而疾也从三言会意隶作沓通
别作誻非 眔 目相及也从目从隶省会意借为杂
眔字凡鳏怀等字皆从此隶作遝 蹋 践也从足[莫-大+羽]
声俗作

非古书出内只用内字后人借用此字讹 □ 作荅
切草根也草未出地根延蔓周□故从倒□为义□字
卷二百八 第 35a 页 WYG0834-0496c.png

声俗作

字贵省故有合并之字象数之形隶作卅 腊 力合
切冬至后三戍猎取禽兽合祭百神之名殷曰清祀周
曰


腊字别作镴蜡并非 合 候閤切左冯翊合阳县从
邑合声诗曰在合之阳俗用洽非
十六 枼帖业
卷二百八 第 35b 页 WYG0834-0496d.png



也俗作劫非 极 极煜切驴上所负木架也从木及
声俗作笈非 煜 疑辄切光也从日

非 煜 火盛也从火煜声俗作烨非 □ 实摄切
徒行厉水也从水步会意隶作涉 枼 弋涉切草木
之枼也从木世声象形俗作叶非 岩 日涉切多言
也从三口相连会意别作讘嗫并非 箧 诘叶切椷
藏之具也从匚夹声俗作箧非 㥦 □也从心箧声
卷二百八 第 36a 页 WYG0834-0497a.png


从犬从去会意俗作怯非 蝶 达协切蛱蝶也从虫
疌声俗作蝶非 褋 南楚谓襌衣曰褋从衣枼声别
作褋非 㬪 重㬪也古理官□罪三日得其宜乃行
之故从三日从宜会意王莽以为三日太盛改为三田
非义 籋 昵辄切钳也从竹尔声别作镊鑈并非
聂 附耳私小语也从三耳会意俗作嗫非 銸 钻
也从金耴声俗作镊非 聿 尼辄切手之帇巧也从
卷二百八 第 36b 页 WYG0834-0497b.png


从大从




此俗以为徼


羊音达㚔

旁毛也从目夹声俗作睫非 倢 女字也从人疌声
又倢伃汉妇官名俗作媫非 楫 舟棹也从木咠声
别作楫非 屟 悉恊切履中荐也从尸枼声从履省
俗作屧非 燮 和也从言从又又手也会意炎声俗
卷二百八 第 37a 页 WYG0834-0497c.png

也止足也手足并用会意屮声别作捷又从手非 □
陟涉切耳垂也象形辄字从此俗用作取字非 辄
车□輢也从车耴声别作辄非 腌 乙业切盐渍
肉也从肉□声俗作腌非 劦 檄颊切同力也从三
力会意借为和劦字别作协恊通 拹 迄业切摺也
从手劦声一曰拉也别作搚非 巤 力涉切毛发巤
巤也中从囟象发在囟上而巤巤之形别作鬣儠鬣并
卷二百八 第 37b 页 WYG0834-0497d.png

妾 七接切女子给事之得接于夫者也从立从女
侍侧之义会意旧以从辛为有罪非
十七 洽□乏
夹 讫洽切左右持也从二人从𡗕省二人对辅于肘
𡗕之下夹之义也借为檄颊切别作挟侠并非 □
古□切草木初生之孚甲也象形中从木未成之象因
声借为□乙字东方木象隶作甲□古文

卷二百八 第 38a 页 WYG0834-0498a.png

从木□声又匮也借为乙□字署也别作匣押并非□
古文 法 弗乏切制则也

触不直者去之故从廌从去会意隶省作法 □ 扶
法切臧矢之具也反正为□正受矢而□藏矢也正之
转注借为匮□字隶作乏 □ 测洽切□去麦皮也
从□省仐古文杵字上仐下□象形□比□用力少故
去二手说文从于讹别作插锸并非 □ □也田器
卷二百八 第 38b 页 WYG0834-0498b.png

厌 乙□切厓石隤厏也从厂会意厌声前汉书厌
杀四百馀家别作压非又于辄切伏也厌浥濡渍貌又
幺琰切梦寐气窒不通也别作魇非又于敢切虚掩也
又乌减切销沮闭臧貌四音皆假借俗用作饱厌恶厌
字皆非厌字上无厂详见

也
六艺之一录卷二百八
卷二百八 第 39a 页 WYG0834-0499a.png

六书何为而作也惟皇昊羲继天立极将以开物成务
载道传世而作也盖至朴未散六书之理已悉具于冲
漠无朕之中粤自元气肇分天浮地降日月著明星宿
悬象云雨变化山川流峙与夫人物草木鸟兽之纷然
贲若者莫非自然之书天不能画于是荣河出图假手
皇羲而六书之文兴时则有若朱襄侯刚从而广之而
六书之字备六书既备则结绳之政代而人文昭天地
卷二百八 第 39b 页 WYG0834-0499b.png

周之世其道大明而司𨑒之职设保氏之教立及嬴政
暴兴烧毁文籍李斯乘时改作遂用其私程邈王次仲
苟趋时易分隶遂行于是其道始微汉著其法太史试
学童讽书九千字以上乃得为史吏民上书字或不正
辄举劾之至宣帝乃命诸儒修苍颉之法光武时马援
上书论文字讹谬和帝命贾逵修理旧文于是许慎博
采稽考访之于逵著为说文后世宗之魏晋及唐能书
卷二百八 第 40a 页 WYG0834-0500a.png

赖六经之篆未易至天宝间诏以隶法写六经于是其
道尽废其有作兴之者如吕忱之字林李阳冰之刋定
徐铉之集注徐锴之系传王安石之字说张有之复古
编郑渔仲之六书略戴侗之六书故杨桓之六书统倪
镗之六书类释许谦之假借论周伯𤦺之正讹之类虽
曰有功于世然犹凡例不立六义未确终莫能明其以
指事为象形会意为指事既非矣至有以转注为假借
卷二百八 第 40b 页 WYG0834-0500b.png

之也俗书之相仍六义之不明也古则自早岁即尝研
精覃思折衷诸家之说附以已见僎集六书之义正其
以母统子以子该母子复能母妇复孕孙生生相续各
有次第分为十类以象天地生成之数著为十二篇以
象一年十二月部凡三百六十以当一稘之日目该万
物之数其相重亦俗变时讹通之类不能悉计而亦不
之计者又以见世道无穷之变焉凡五誊始克成编而
卷二百八 第 41a 页 WYG0834-0500c.png

夫读书读书非识字义之所载所该以俟心悟神入豁
然贯达则于上达乎何有此古圣贤之设教贵夫博文
也古则不敏何足以知之然区区一得之愚不敢不取
正于有道考古君子尚恕其僣而取其心焉时洪武十
有一年春正月朔馀姚赵古则自序
凡例
一说文元作五百四十部唐林罕小说加一部宋释梦
卷二百八 第 41b 页 WYG0834-0500d.png

子不能生者二百十皆为未当今定为三百六十部
不能生者附各类后能生而旧无者则增入之
一部分旧无次第今分十类各有所属子从母生孙从
子出各有所统先形次事次意次声虽从母为子而
又能生他字者既见于所生母下而又别出为部亦
犹人皆出于父母既长而又能生其所生也
一说文凡九千三百五十三文重一千一百六十三文
卷二百八 第 42a 页 WYG0834-0501a.png

能生而为子者附本生母下虽非子而义晦者亦入
焉合一千三百字其馀义显者但存其数若成书则
有声音文字通在焉
一说文当收不收如希由之类当正不正如酉戺之类
今悉归本义
一六义自郑氏注经班固作志颜籀注史夹漈成略皆
杂然无序今述论七篇以定其次序庶几井然不可
卷二百八 第 42b 页 WYG0834-0501b.png

一每字先反切以知其声次训释以知其义次说六义
以原造字本旨次引證以明其用次假借次转注各
耑圈于其上以为起其假借转注之多者每一义加又
字于上
一字异而义一者虽各见本生母下而不复重注但曰
音义见某其推义而注于他字者于本文下但曰注
见某曰详见某
卷二百八 第 43a 页 WYG0834-0501c.png

某而已齐梁以后始有反切今说文反切乃朱翱以
孙愐唐韵所加多疏略舛误今悉正之
一字体变化古今多异今以亦古籀续隶通讹俗八字
定其是非如二三写而㡭本文出者曰亦上古所制
之文曰古别出者曰古文奇字史籀改者曰籀古借
用后世复出者曰续新附文也隶变时楷书也通转
借用者也后人讹书者曰讹妄改作者曰俗此二类
卷二百八 第 43b 页 WYG0834-0501d.png

定者皆不复辩论务从简约尔
六书总论
六书未作六书之体散(俗用彻)在天地六书既作天地之
用具乎六书大哉圣人之造书也其得天地之用乎观
夫日月列星之悬象□(古云)回(古雷)时□(古雨)之变态山川之
流峙(峙非)万物之纷错莫非天地自然之书自昔大暤飞
龙之

卷二百八 第 44a 页 WYG0834-0502a.png

之本也次二曰指事加于象形者也次三曰会意次四
曰谐声合夫象形指事者也次五曰假借次六曰转注
侂夫四者之中者也独体为文合体为字象形指事文
也象形文之纯指事文之加也会意谐声字也谐声字
之纯会意字之閒(去声)也假借转注则文字之俱也肇于
象形滋于指事广于会意备于谐声至于声则无不谐
矣四书不足然后假借以通其声声有未合而又转注
卷二百八 第 44b 页 WYG0834-0502b.png

一也会意主声为谐声假借转注一也假借叶声为转
注明乎此则六书之能事毕矣学者既识文字之有间
又当识子母之相生母能生子不能生主类为母从类
为子生字为母从生为子显为母隐为子约为母滋者
为子用者为母不用者为子得埶(势俗)为母不得势为子
母主形主义子但主声子母之文既立于是苍史沮诵
主母而役子率子而从母字之而已矣何尝容一豪

卷二百八 第 45a 页 WYG0834-0502c.png

误以子为母者二百十类今姑毛举一二如句类生拘
钩菐(音仆)类生仆䑑(古仆)拘当入手类钩当入金类仆当入
人类䑑当入臣类盖句菐字为子不能生是为虚设故
夹漈郑氏作象类书去许氏二百十而取其三百三十
母为形之主又集八百七十子为声之主合千二百丈
而成无穷之字其立法至简其为教则备矣愚又折衷
二家之是非定为三百六十部并子及义晦者凡一千
卷二百八 第 45b 页 WYG0834-0502d.png

之失其传寖久虽老师宿儒尚不能一探其义而反指
是为非急是可叹也
象形指事会意谐声假借转注六论已备载于别
卷此不重录