声明:本站书库内容主要引用自 archive.org,kanripo.org, db.itkc.or.kr 和 zh.wikisource.org
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 1a 页 WYG0800-0348a.png

御制数理精蕴下编卷三十一
末部一
借根方比例(定位法/乘法) (除加法/ 法) (减法/)
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 2a 页 WYG0800-0348c.png

借根方者假借根数方数以求实数之法也凡法必
借根借方加减乘除令与未知之数比例齐等而本
数以出大意与借衰叠借略同然借衰叠借之法止
可以御本部而此法则线面体诸部皆可御之其中
有借根借方之不同盖因根者方之边数即所谓线
以根自乘得平方以根自乘再乘得立方以根累次
乘即得累次多乘方故以线类为问者则借根数以
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 2b 页 WYG0800-0348d.png WYG0800-0349a.png


为问者则借立方或累次多乘方以比之至于借数
又有一定之位与降位之法(定位降位/法俱详后)要之此法设
立虚数依所问之比例乘除加减务令根方之数与
真数相当适等而所求之数以出此亦借数之巧也
定位法
众数之经纬尽归乘除而乘除之条理又取准于定
位况借数一法又用根方诸名一经乘除俱变为几
根几方之号而本数之比例由此而生其定位与常
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 2b 页 WYG0800-0348d.png WYG0800-0349a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 3a 页 WYG0800-0349c.png

右表前行所列者借数之名后行所列者定数之位
其借数者即比例也根与方数俱为相连比例率如
根为二则平方为四立方为八以立方与平方之比
同于平方与根数之比即为八与四之比同于四与
二之比也然必借方借根者何也盖以巳知未知之
数权约为几根几方以统御之加减后馀几根几方
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 3b 页 WYG0800-0349d.png WYG0800-0350a.png


(根即知其真/数有四也)其定位者即视根方所对之位也乘法
定位以两数所对之位数相加其加数所对之方即
乘出之方也除法定位以两数所对之位数相减其
减馀数所对之方即除出之方也(乘法以真数乘根/仍得根盖根对一)
(而真数对○无可加也如以根乘根即得平方盖根/对一一与一相加得二二所对之表为平方故定乘)
(得之数为平方也如以根乘平方即得立方盖根对/一平方对二一二相加得三而三所对之表为立方)
(故定乘得之数为立方也又如以平方乘平方则二/与二相加为四查所对之表得三乘方以平方乘立)
(方则二与三相加为五查所对之表得四乘方以立/方乘立方则三与三相加为六查所对之表得五乘)
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 3b 页 WYG0800-0349d.png WYG0800-0350a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 4a 页 WYG0800-0350c.png

(平方对二一二相减馀一而一所对之表为根故定/除得之数为根数也又如以平方除平方则二与二)
(减尽为○查所对之表得真数以平方除立方则二/与三相减馀一查所对之表得根数以立方除立方)
(则三与三相减得○查所对/之表亦得真数也馀皆仿此)
定多少与相同号式
凡数有多者用此号一如一平方多二
根则如此列之
凡数有少者用此号一如一立方少二
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 4b 页 WYG0800-0350d.png

凡数有相等者用此号一如二立方与
十六相等则如此列之
至于数之多少不齐用号各异加减乘除之后有不
变者有以多变少以少变多者俱详于本法
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 5a 页 WYG0800-0351a.png

凡多与多加得数仍为多少与少加得数仍为少多
与少加少与多加则反相减为所得数而多数大则
得数亦为多少数大则得数亦为少其故何也盖因
多数大少数小以其所多补其所少而其所多者尚
有馀也少数大多数小以其所多补其所少而其所
少者仍不足也多少之号定而加法不淆矣
设如有三平方多四根与二平方多三根相加问得
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 5b 页 WYG0800-0351b.png WYG0800-0351c.png


法以三平方与二平方相加得五平方
四根与三根相加得七根是为五平方
多七根即所求之数也此多与多加得
数仍为多也如以数明之以根为二则
一平方为四上数三平方得十二多四
根得多八是十二多八共二十下数二
平方得八多三根得多六是八多六共
十四上十二与下八相加得二十即五
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 5b 页 WYG0800-0351b.png WYG0800-0351c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 6a 页 WYG0800-0352a.png

共十四两数相加得三十四即二十多
十四也
设如有四立方少一平方与三立方少二平方相加
问得几何
法以四立方与三立方相加得七立方
一平方与二平方相加得三平方是为
七立方少三平方即所求之数也此少
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 6b 页 WYG0800-0352b.png WYG0800-0352c.png


平方为九则一立方为二十七上数四
立方得一百零八少一平方得少九是
一百零八少九为九十九下数三立方
得八十一少二平方得少十八是八十
一少十八为六十三上一百零八与下
八十一相加得一百八十九即七立方
之数上少九与下少十八相加得二十
七即少三平方之数盖上数九十九下
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 6b 页 WYG0800-0352b.png WYG0800-0352c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 7a 页 WYG0800-0353a.png

设如有四平方多四根与二平方少三根相加问得
几何
法以四平方与二平方相加得六平方
四根与三根相加应得七根今多少两
数不同故于多四根内反减去少三根
馀一根因多数大故得数为多是为六
平方多一根即所求之数也此多少两
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 7b 页 WYG0800-0353b.png WYG0800-0353c.png


所少而所多仍有馀盖以上数多四根
补足下数少三根仍多一根也如以数
明之以根为二则一平方为四上数四
平方得十六多四根得多八是十六多
八共二十四下数二平方得八少三根
得少六是八少六为二上十六与下八
相加得二十四即六平方之数上多八
补足下少六仍馀二即多一根之数盖
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 7b 页 WYG0800-0353b.png WYG0800-0353c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 8a 页 WYG0800-0354a.png

设如有二立方少三平方与一立方多二平方相加
问得几何
法以二立方与一立方相加得三立方
三平方与二平方相加应得五平方今
多少两数不同故于少三平方内反减
去多二平方馀一平方因少数大故得
数为少是为三立方少一平方即所求
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 8b 页 WYG0800-0354b.png WYG0800-0354c.png


大以其所多补其所少而所少仍不足
盖于上数少三平方内增入下数多二
平方仍少一平方也如以数明之以平
方为九则一立方为二十七上数二立
方得五十四少三平方得少二十七是
五十四少二十七为二十七下数一立
方得二十七多二平方得多十八是二
十七多十八共四十五上五十四与下
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 8b 页 WYG0800-0354b.png WYG0800-0354c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 9a 页 WYG0800-0355a.png

即少一平方之数盖上数二十七下数
四十五两数相加得七十二即八十一
少九也
设如有二立方多三平方少四根与一立方多二平
方少三根相加问得几何
法以二立方与一立方相加得三立方
三平方与二平方相加得五平方四根
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 9b 页 WYG0800-0355b.png WYG0800-0355c.png


平方少七根即所求之数也此三位相
加多少各自相同故多与多加仍为多
少与少加仍为少也如以数明之以根
为二则一平方为四一立方为八上数
二立方得十六多三平方得多十二少
四根得少八是十六多十二又少八为
二十下数一立方得八多二平方得多
八少三根得少六是八多八又少六为
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 9b 页 WYG0800-0355b.png WYG0800-0355c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 10a 页 WYG0800-0356a.png

二十即多五平方之数上少八与下少
六相加得十四即少七根之数盖上数
二十下数十两数相加得三十即二十
四多二十又少十四也
设如有四立方多三平方少二根多五真数与五立
方少一平方多三根少二真数相加问得几何
法以四立方与五立方相加得九立方
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 10b 页 WYG0800-0356b.png WYG0800-0356c.png


多数大故为多少二根与多三根相减
馀一根多数大故为多多五真数与少
二真数相减馀三真数多数大故为多
是为九立方多二平方多一根多三真
数即所求之数也此四位相加而多少
各自不同须各以所多补足所少故相
减所馀为所得数也如以数明之以根
为二则一平方为四一立方为八上数
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 10b 页 WYG0800-0356b.png WYG0800-0356c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 11a 页 WYG0800-0357a.png

多十二少四又多五为四十五下数五
立方得四十少一平方得少四多三根
得多六又少真数二是四十少四多六
又少二为四十上三十二与下四十相
加得七十二即九立方之数上多十二
补足下少四仍馀八即多二平方之数
上少四增入下多六反多二即多一根
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 11b 页 WYG0800-0357b.png WYG0800-0357c.png


三真数盖上数四十五下数四十两数
相加得八十五即七十二多八又多二
又多三也
设如有一立方多三根与一平方少一根相加问得
几何
法以一立方与一平方相加得一立方
多一平方多三根与少一根相减馀二
根多数大故为多是为一立方多一平
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 11b 页 WYG0800-0357b.png WYG0800-0357c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 12a 页 WYG0800-0358a.png

不相淆今上层无平方位而下层却有
平方位故上层列一空平方位以补之
凡法皆当如此也如以数明之以根为
三则一平方为九一立方为二十七上
数一立方得二十七多三根得多九是
二十七多九共三十六下数一平方得
九少一根得少三是九少三为六上二
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 12b 页 WYG0800-0358b.png

方之数下九与上空位亦无可加仍得
九即一平方之数上多九补足下少三
仍馀六即多二根之数盖上数三十六
下数六两数相加得四十二即二十七
多九又多六也
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 13a 页 WYG0800-0358c.png

凡多与多减原数大于减数则减馀仍为多少与少
减原数大于减数则减馀仍为少若多与多减减数
大于原数则反减而减馀即变为少盖减数之所多
既大于原数之所多则原数之所多内减尽与原数
之所多相等之数仍须于原数之整分内多减去所
大之几何则所馀之整分内即少几何矣若少与少
减减数大于原数则反减而减馀即变为多盖减数
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 13b 页 WYG0800-0358d.png WYG0800-0359a.png


与原数之所少相等之数仍须于原数之整分内少
减所大之几何故所馀之整分内即多几何矣至于
多与少减少与多减则反相加为减馀数而原数多
则减馀仍为多原数少则减馀仍为少其故何也盖
因原数多减数少则原数已多在彼而减数又少于
此是所馀益多也原数少减数多则原数已少在彼
而减数又多于此是所馀益少也多少之号明而减
法不淆矣
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 13b 页 WYG0800-0358d.png WYG0800-0359a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 14a 页 WYG0800-0359c.png

法以四平方减二平方馀二平方五根
减二根馀三根是为二平方多三根即
所求之数也此多与多减原数大于减
数故减馀仍为多也如以数明之以根
为三则一平方为九上数四平方得三
十六多五根得多十五是三十六多十
五共五十一下数二平方得十八多二
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 14b 页 WYG0800-0359d.png WYG0800-0360a.png


十六内减下十八馀十八即二平方之
数上十五内减下六馀九即三根之数
盖上数共五十一下数共二十四两数
相减馀二十七即十八多九也
设如有四立方少三平方内减三立方少二平方问
所馀几何
法以四立方减三立方馀一立方三平
方减二平方馀一平方是为一立方少
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 14b 页 WYG0800-0359d.png WYG0800-0360a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 15a 页 WYG0800-0360c.png

明之以平方为九则一立方为二十七
上数四立方得一百零八少三平方得
少二十七是一百零八少二十七为八
十一下数三立方得八十一少二平方
得少十八是八十一少十八为六十三
上一百零八内减下八十一馀二十七
即一立方之数上二十七内减下十八
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 15b 页 WYG0800-0360d.png WYG0800-0361a.png


下数六十三两数相减馀十八即二十
七少九也
设如有七平方多三根内减四平方多五根问所馀
几何
法以七平方减四平方馀三平方三根
内不能减五根乃于下数多五根内反
减上数多三根馀二根即变为少是为
三平方少二根即所求之数也此多与
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 15b 页 WYG0800-0360d.png WYG0800-0361a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 16a 页 WYG0800-0361c.png

减数比原数大二根如于原数三根内
减去减数三根则减数仍馀二根此二
根必须于原数平方内减之原数既多
减二根则馀数即少二根也如以数明
之以根为三则一平方为九上数七平
方得六十三多三根得多九是六十三
多九共七十二下数四平方得三十六
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 16b 页 WYG0800-0361d.png WYG0800-0362a.png


五十一上六十三内减下三十六馀二
十七即三平方之数下十五内反减上
九馀六即少二根之数盖上数共七十
二下数共五十一两数相减馀二十一
即二十七少六也
设如有六平方少三根内减二平方少四根问所馀
几何
法以六平方减二平方馀四平方三根
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 16b 页 WYG0800-0361d.png WYG0800-0362a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 17a 页 WYG0800-0362c.png

四平方多一根即所求之数也此少与
少减减数大于原数故反减而减馀即
变为多盖原数少三根减数少四根是
减数比原数大一根如于原数三根内
减去减数三根则减数仍馀一根此一
根系原数平方内所少减之一根原数
既少减一根则馀数即多一根也如以
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 17b 页 WYG0800-0362d.png WYG0800-0363a.png


数六平方得九十六少三根得少十二
是九十六少十二为八十四下数二平
方得三十二少四根得少十六是三十
二少十六为十六上九十六内减下三
十二馀六十四即四平方之数下十六
反减上十二馀四即多一根之数盖上
数八十四下数十六两数相减馀六十
八即六十四多四也
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 17b 页 WYG0800-0362d.png WYG0800-0363a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 18a 页 WYG0800-0363c.png

法以三平方减二平方馀一平方四根
减一根应馀三根今多少两数不同故
反相加得五根因原数多故得数仍为
多是为一平方多五根即所求之数也
此多少两数不同相减原数多减数少
原数已多而减数又少则所馀者愈多
盖原数多四根减数少一根是原数比
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 18b 页 WYG0800-0363d.png WYG0800-0364a.png


如以数明之以根为四则一平方为十
六上数三平方得四十八多四根得多
十六是四十八多十六共六十四下数
二平方得三十二少一根得少四是三
十二少四为二十八上四十八内减下
三十二馀十六即一平方之数上多十
六加下少四得二十即多五根之数盖
上数六十四下数二十八两数相减馀
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 18b 页 WYG0800-0363d.png WYG0800-0364a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 19a 页 WYG0800-0364c.png

几何
法以五平方减三平方馀二平方二根
不能减三根且多少两数不同故反相
加得五根因原数少故得数仍为少是
为二平方少五根即所求之数也此多
少两数不同相减原数少减数多原数
已少减数又多则所馀者愈少盖原数
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 19b 页 WYG0800-0364d.png WYG0800-0365a.png


少五根故减馀即为少五根也如以数
明之以根为五则一平方为二十五上
数五平方得一百二十五少二根得少
十是一百二十五少十为一百一十五
下数三平方得七十五多三根得多十
五是七十五多十五共九十上一百二
十五内减下七十五馀五十即二平方
之数上少十加下多十五得二十五即
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 19b 页 WYG0800-0364d.png WYG0800-0365a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 20a 页 WYG0800-0365c.png

十五也
设如有四立方多六平方内减二立方多三平方多
三根问所馀几何
法以四立方减二立方馀二立方六平
方减三平方再减三根馀三平方少三
根是为二立方多三平方少三根即所
求之数也此相减两数位分不同须各
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 20b 页 WYG0800-0365d.png WYG0800-0366a.png


无根位而下层却有根位故上层作一
空根位以补之是原根位无数而减数
多三根故所馀即少三根也如以数明
之以根为二则一平方为四一立方为
八上数四立方得三十二多六平方得
多二十四是三十二多二十四共五十
六下数二立方得十六多三平方得多
十二多三根得多六是十六多十二又
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 20b 页 WYG0800-0365d.png WYG0800-0366a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 21a 页 WYG0800-0366c.png

下十二馀十二即三平方之数下六无
可减仍为六即少三根之数盖上数五
十六下数三十四两数相减馀二十二
即十六多十二又少六也
设如有五立方多四平方多三根少八真数内减四
立方多二平方多二根少九真数问所馀几何
法以五立方减四立方馀一立方四平
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 21b 页 WYG0800-0366d.png WYG0800-0367a.png


大故为多多三根减二根馀一根多与
多减原数大故为多八真数不能减九
真数乃于下数少九内反减上数少八
馀一即变为多是为一立方多二平方
多一根多一真数即所求之数也如以
数明之以根为三则一平方为九一立
方为二十七上数五立方得一百三十
五多四平方得多三十六多三根得多
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 21b 页 WYG0800-0366d.png WYG0800-0367a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 22a 页 WYG0800-0367c.png

四立方得一百零八多二平方得多十
八多二根得多六又少真数九是一百
零八多十八又多六又少九为一百二
十三上一百三十五内减下一百零八
馀二十七即一立方之数上三十六内
减下十八馀十八即多二平方之数上
九内减下六馀三即多一根之数下九
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 22b 页 WYG0800-0367d.png WYG0800-0368a.png


百七十二下数一百二十三两数相减
馀四十九即二十七多十八又多三又
多一也
设如有二立方多三根内减一平方少一根问所馀
几何
法以二立方减一平方馀二立方少一
平方三根减一根应馀二根今多少两
数不同故反相加得四根因原数多故
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 22b 页 WYG0800-0367d.png WYG0800-0368a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 23a 页 WYG0800-0368c.png

为三则一平方为九一立方为二十七
上数二立方得五十四多三根得多九
是五十四多九共六十三下数一平方
得九少一根得少三是九少三为六上
五十四无可减仍为五十四即二立方
之数下九无可减仍为九即少一平方
之数上多九与下少三相加得十二即
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 23b 页 WYG0800-0368d.png

数相减馀五十七即五十四少九又多
十二也
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 24a 页 WYG0800-0369a.png

凡乘法各按位分上下横列自末位起逐位遍乘与
常法同其书乘出之数以类相从(如乘出之数为根/俱书于根之下乘)
(出之数为平方俱书于平/方之下皆依定位表例)其定多少之号则临期互
有转移盖法实俱止一位者其乘出之数为多不必
言矣法实不止一位俱系多者(如几平方多几根或/几根多几真数又或)
(几平方多几根又/多几真数之类)其乘出之数亦俱为多盖以多乘
多则多者益多也法实两数俱系少者其为首一位
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 24b 页 WYG0800-0369b.png WYG0800-0369c.png


故乘出之数则有多少之分如为首一位相乘系多
与多乘其乘出之数为多而次位为少者与首位乘
是为少与多乘或首位与次位为少者乘是为多与
少乘则其乘出之数俱为少盖少与多乘多与少乘
则少者益少而得数固少也(如几平方少几根与几/真数相乘以真数乘平)
(方即为多与多乘以真数/乘根即为多与少乘也)至于少与少乘其乘出之
数反变为多(如几立方少几平方与几根少几真数/相乘以真数乘平方即为少与少乘也)
其故何也盖法实首位为多次位以后为少则乘出
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 24b 页 WYG0800-0369b.png WYG0800-0369c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 25a 页 WYG0800-0370a.png

相合(除首位上下两整数相乘以后次位皆系少与/少乘为多而次位对首位乘必为少与多乘或)
(多与少乘则此两数俱为少合之为首位数内少次/位之数而多末位之数盖因次位所少数内有两分)
(末位之数首位数内减去次位之全数即如多减去/一末位之数倘能于次位数中先减去末位数然后)
(再于首位数中减之始与实数相合今次位数中既/不能先减去末位数故转于首位数中减去次位数)
(反加入一/末位数也)所谓减者即少数所谓加者即多数多少
之分既定则依加法相加即为所得之数也
设如有三根多二真数以三真数乘之问得几何
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 25b 页 WYG0800-0370b.png WYG0800-0370c.png


(与多乘故为多也又几以真数乘根方/之数其位皆不变如以真数乘真数仍)
(得真数以真数乘根仍得根盖定位表/中真数之位为○于根方之位无所加)
(也/)以三真数乘三根得多九根是为九
根多六真数即所求之数也如以数明
之以根为四则上数三根得十二多二
真数共得十四以下真数三乘之所得
三十六即九根之数所得多六即多六
真数盖以下数三与上数十四相乘得
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 25b 页 WYG0800-0370b.png WYG0800-0370c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 26a 页 WYG0800-0371a.png

几何
法以多三真数乘多二真数得多六真
数以多三真数乘四根得多十二根又
以二根乘多二真数得多四根以二根
乘四根得八平方(以根与根乘即得平/方盖根所对之位为)
(一以一加一为二即平方所/对之位故得数定为平方)相加得八
平方多一十六根又多六真数即所求
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 26b 页 WYG0800-0371b.png WYG0800-0371c.png


真数甲丁为二根丁戊为多三真数以
甲丙四根多二真数与甲戊二根多三
真数相乘成甲戊己丙长方形其甲丁
庚乙长方形即八平方其乙庚辛丙与
丁戊壬庚二长方形即所多十六根其
庚壬己辛长方形即所多六真数也如
以数明之以根为四则一平方为十六
上数四根得十六多二真数共得十八
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 26b 页 WYG0800-0371b.png WYG0800-0371c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 27a 页 WYG0800-0372a.png

得多六十四即多十六根之数所得多
六即多六真数盖以下数十一与上数
十八相乘得一百九十八即一百二十
八多六十四又多六也
设如有二平方多三根以二根多四真数乘之问得
几何
法因上层无真数位故列一空位以补
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 27b 页 WYG0800-0372b.png WYG0800-0372c.png


四真数乘多三根得多十二根以多四
真数乘二平方得多八平方以二根乘
空真数仍为空以二根乘多三根得多
六平方以二根乘二平方得四立方(以/根)
(乘平方即得立方盖根所对之位为一/平方所对之位为二以一加二得三即)
(立方所对/之位也)相加得四立方多十四平方
又多十二根即所求之数也此相乘两
数位分不同须各按位列号补足位分
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 27b 页 WYG0800-0372b.png WYG0800-0372c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 28a 页 WYG0800-0373a.png

为二根戊庚为多四真数以甲乙戊己
二平方多三根与戊辛二根多四真数
相乘成乙己辛癸扁方体其丙己庚子
十二根即四真数乘三根之数其甲乙
丙丁子丑八平方即四真数乘二平方
之数其子寅庚辛壬卯六平方即二根
乘三根之数其丑子卯癸四立方即二
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 28b 页 WYG0800-0373b.png WYG0800-0373c.png


为五则一平方为二十五一立方为一
百二十五上数二平方得五十多三根
得多十五共得六十五下数二根得一
十多四真数共得十四相乘所得五百
即四立方之数所得多三百五十即多
十四平方之数所得多六十即多十二
根之数盖以下数十四与上数六十五
相乘得九百一十即五百多三百五十
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 28b 页 WYG0800-0373b.png WYG0800-0373c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 29a 页 WYG0800-0374a.png

几何
法以多三真数乘少四真数得少十二
真数(多与少乘/故为少)以多三真数乘二根得
多六根(凡为首一位皆为多而数前无/号者亦即为多今以多三真数)
(与多二根相乘故/其得数仍为多)又以一根乘少四真
数得少四根(以多与少/乘故为少)以一根乘二根
得二平方相加得二平方多二根少十
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 29b 页 WYG0800-0374b.png WYG0800-0374c.png


根丙乙为少四真数甲丁为一根丁戊
为多三真数以甲乙二根少四真数与
甲戊一根多三真数相乘成甲戊己乙
长方形其庚壬己辛长方形即多三真
数乘少四真数之十二真数丁戊己辛
长方形即多三真数乘二根之六根丙
庚辛乙长方形即一根乘少四真数之
四根甲丁辛乙长方形即一根乘二根
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 29b 页 WYG0800-0374b.png WYG0800-0374c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 30a 页 WYG0800-0375a.png

六根而少庚壬己辛之十二真数今以
丁戊己辛之多六根少十二真数补丙
庚辛乙之少四根仍多二根而少十二
真数也如以数明之以根为六则一平
方为三十六上数二根得十二少四真
数则馀八下数一根得六多三真数共
得九相乘所得七十二即二平方之数
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 30b 页 WYG0800-0375b.png WYG0800-0375c.png


二即少十二真数之数盖以下数九与
上数八相乘得七十二即七十二多十
二又少十二也
设如有一根少一真数以一根少二真数乘之问得
几何
法以少二真数乘少一真数得多二真
数(少与少乘/故为多)以少二真数乘一根得少
二根(一根为首且无号故为多今以少/二真数与多一根相乘故其得数)
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 30b 页 WYG0800-0375b.png WYG0800-0375c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 31a 页 WYG0800-0376a.png

加得一平方少三根多二真数即所求
之数也如图甲乙为一根丙乙为少一
真数甲丁亦为一根戊丁为少二真数
以甲乙一根少一真数与甲丁一根少
二真数相乘成甲乙己丁正方形其庚
壬己辛小长方形即少二真数乘少一
真数之二真数其戊壬己丁即二真数
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 31b 页 WYG0800-0376b.png WYG0800-0376c.png


少一真数之一根其甲乙己丁为一根
乘一根之一平方合之为甲乙己丁一
平方而少丙乙己辛之一根又少戊壬
己丁之二根而多庚壬己辛之二真数
实得甲丙庚戊之一长方形盖甲乙己
丁之一正方内减戊壬己丁之二根又
减丙乙己辛之一根是重减去庚壬己
辛之二真数则甲丙庚戊长方内必缺
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 31b 页 WYG0800-0376b.png WYG0800-0376c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 32a 页 WYG0800-0377a.png

之分然后得甲丙庚戊之一长方为所
得之实数也是则少与少乘之为多者
非于整数之外有盈分而为多实因所
少之数有过分而为多也如以数明之
以根为六则一平方为三十六上数一
根为六少一真数则馀五下数一根为
六少二真数则馀四相乘所得三十六
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 32b 页 WYG0800-0377b.png WYG0800-0377c.png


之数所得多二即多二真数之数盖以
下数四与上数五相乘得二十即三十
六少十八多二也
设如有二立方少二平方少一根以二平方少二根
乘之问得几何
法因上下两层皆无真数位故各列一
空位以补之以空真数乘上层各位仍
得各空位以少二根乘空真数仍得空
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 32b 页 WYG0800-0377b.png WYG0800-0377c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 33a 页 WYG0800-0378a.png

二根乘二立方得少四三乘方又以二
平方乘空真数仍得空平方以二平方
乘少一根得少二立方以二平方乘少
二平方得少四三乘方以二平方乘二
立方得四四乘方相加共得四四乘方
少八三乘方多二立方又多二平方即
所求之数也如以数明之以根为三则
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 33b 页 WYG0800-0378b.png WYG0800-0379a.png


方为八十一一四乘方为二百四十三
上数二立方得五十四少二平方得少
十八少一根得少三是五十四少十八
又少三为三十三下数二平方得十八
少二根得少六是十八少六为十二相
乘所得九百七十二即四四乘方之数
所得少六百四十八即少八三乘方之
数所得多五十四即多二立方之数所
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 33b 页 WYG0800-0378b.png WYG0800-0379a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 34a 页 WYG0800-0379c.png

六即九百七十二内少六百四十八又
多五十四复多十八也
设如有三平方少二根多二真数与一平方多二根
少三真数相乘问得几何
法以少三真数乘多二真数得少六真
数以少三真数乘少二根得多六根以
少三真数乘三平方得少九平方又以
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 34b 页 WYG0800-0379d.png WYG0800-0380a.png


根乘少二根得少四平方以多二根乘
三平方得多六立方又以一平方乘多
二真数得多二平方以一平方乘少二
根得少二立方以一平方乘三平方得
三三乘方相加得三三乘方多四立方
少十一平方多十根少六真数即所求
之数也如以数明之以根为四则一平
方为十六一立方为六十四一三乘方
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 34b 页 WYG0800-0379d.png WYG0800-0380a.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 35a 页 WYG0800-0380c.png

下数一平方得十六多二根得多八少
三真数共得二十一相乘所得七百六
十八即三三乘方之数所得多二百五
十六即多四立方之数所得少一百七
十六即少十一平方之数所得多四十
即多十根之数所得少六即少六真数
之数盖以下数二十一与上数四十二
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 35b 页 WYG0800-0380d.png

二百五十六又少一百七十六仍多四
十复少六也
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 36a 页 WYG0800-0381a.png

凡除法按位列数必以真数为单位法尾未至真数
者须补○以存其位(如法尾为根则补一○以存真/数位法尾为平方则补二○以)
(存真数位法尾为立方/则补三○以存真数位)将得数首位纪于真数之上
(如真数之位为○者/则纪于○位之上)真数所对实中之位即得数首
位之数(如真数对实中根位即定得数首位为根如/真数对实中平方位即定得数首位为平方)
(如真数对实中立方位即定/得数首位为立方馀俱仿此)其归除递减皆与常法
同至于定号亦与乘法同俱详设如于左
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 36b 页 WYG0800-0381b.png WYG0800-0381c.png


问得几何
法以三真数除十二立方得四立方以
四立方乘三真数得十二立方与实相
减恰尽馀多九平方多六根复以三真
数除多九平方得多三平方以多三平
方乘三真数得多九平方与实相减恰
尽馀多六根又以三真数除多六根得
多二根以多二根乘三真数得多六根
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 36b 页 WYG0800-0381b.png WYG0800-0381c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 37a 页 WYG0800-0382a.png

真数除立方多平方与多根故得数之
位仍从实数之位且真数之位下对实
中立方之位故定得数首位亦为立方
又因实数皆为多故得数亦皆为多也
如以数明之以根为三则一平方为九
一立方为二十七实数十二立方得三
百二十四多九平方得多八十一多六
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 37b 页 WYG0800-0382b.png WYG0800-0382c.png


又多十八共为四百二十三以真数三
除之所得一百零八即四立方之数所
得多二十七即多三平方之数所得多
六即多二根之数盖以四百二十三以
三除之得一百四十一即一百零八多
二十七又多六也
设如有十二立方多八平方多六根以二根除之问
得几何
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 37b 页 WYG0800-0382b.png WYG0800-0382c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 38a 页 WYG0800-0383a.png

方以六平方乘二根得十二立方与实
相减恰尽馀多八平方多六根复以二
根除多八平方得多四根以多四根乘
二根得多八平方与实相减恰尽馀多
六根复以二根除多六根得多三真数
以多三真数乘二根得多六根与实相
减恰尽无馀是为六平方多四根多三
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 38b 页 WYG0800-0383b.png WYG0800-0383c.png


立方多平方与多根故根除立方得平
方根除多平方得多根根除多根而得
多真数且真数之位下对实中平方之
位故定得数首位亦为平方又因实数
皆为多故得数亦皆为多也如以数明
之以根为二则一平方为四一立方为
八实数十二立方得九十六多八平方
得多三十二多六根得多十二是九十
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 38b 页 WYG0800-0383b.png WYG0800-0383c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 39a 页 WYG0800-0384a.png

平方之数所得多八即多四根之数所
得多三即多三真数之数盖一百四十
以四除之得三十五即二十四多八又
多三也
设如有四三乘方多八立方又多八平方以四平方
除之问得几何
法以四平方除四三乘方得一平方以
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 39b 页 WYG0800-0384b.png WYG0800-0384c.png


减恰尽馀多八立方多八平方复以四
平方除多八立方得多二根以多二根
乘四平方得多八立方与实相减恰尽
馀多八平方又以四平方除多八平方
得多二真数以多二真数乘四平方得
多八平方与实相减恰尽无馀是为一
平方多二根又多二真数即所求之数
也此法盖因平方除三乘方多立方与
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 39b 页 WYG0800-0384b.png WYG0800-0384c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 40a 页 WYG0800-0385a.png

真数且真数之位下对实中平方之位
故定得数首位亦为平方又因实数皆
为多故得数亦皆为多也如以数明之
以根为三则一平方为九一立方为二
十七一三乘方为八十一实数四三乘
方得三百二十四多八立方得多二百
一十六多八平方得多七十二是三百
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 40b 页 WYG0800-0385b.png WYG0800-0385c.png


为六百一十二法数四平方为三十六
除之所得之九即一平方之数所得多
六即多二根之数所得多二即多二真
数之数盖六百一十二以三十六除之
得十七即九多六又多二也
设如有四立方多八平方多七根多二真数以二平
方多三根多二真数除之问得几何
法以二平方多三根多二真数除四立
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 40b 页 WYG0800-0385b.png WYG0800-0385c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 41a 页 WYG0800-0386a.png

得多六平方以二根乘二平方得四立
方与实相减馀多二平方多三根多二
真数复以二平方多三根多二真数除
二平方多三根多二真数得多一真数
以多一真数乘多二真数得多二真数
以多一真数乘多三根得多三根以多
一真数乘二平方得多二平方与实相
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 41b 页 WYG0800-0386b.png WYG0800-0386c.png


求之数也此法盖因平方多根多真数
除立方多平方多根多真数故以平方
除立方得根以平方除多平方得多真
数且真数之位下对实中根位故定得
数首位为根又因实数皆为多故得数
亦皆为多也如以数明之以根为三则
一平方为九一立方为二十七实数四
立方得一百零八多八平方得多七十
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 41b 页 WYG0800-0386b.png WYG0800-0386c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 42a 页 WYG0800-0387a.png

一又多二共为二百零三法数二平方
得十八多三根得多九多二真数即多
二是为十八多九又多二共为二十九
除之所得之六即二根之数所得多一
即多一真数盖二百零三以二十九除
之得七即六多一也
设如有六平方少一根少十五真数以三根少五真
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 42b 页 WYG0800-0387b.png WYG0800-0387c.png


法以三根少五真数除六平方少一根
得二根以二根乘少五真数得少十根
以二根乘三根得六平方与实相减平
方恰尽根之减数大于原数转减之馀
多九根少十五真数复以三根少五真
数除多九根少十五真数得多三真数
(减馀之九根为多故除/得之三真数亦为多也)以多三真数与
少五真数相乘得少十五真数以多三
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 42b 页 WYG0800-0387b.png WYG0800-0387c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 43a 页 WYG0800-0388a.png

之数也此法盖因根少真数除平方少
根少真数故以根除平方得根以根除
多根(根原为少而减/馀数变为多)得多真数且真数
之位下对实中根位故定得数首位为
根又因实数原为少而次位馀实之数
变为多故定得数次位为多也如以数
明之以根为五则一平方为二十五实
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 43b 页 WYG0800-0388b.png WYG0800-0388c.png


少十五真数即少十五是为一百五十
少五又少十五共为一百三十法数三
根得十五少五真数即少五是为十五
少五共为一十除之所得之一十即二
根之数所得之多三即多三真数之数
盖一百三十以十除之得十三即十多
三也
设如有九立方少十二平方少五根多六真数以三
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 43b 页 WYG0800-0388b.png WYG0800-0388c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 44a 页 WYG0800-0389a.png

方少十二平方少五根得三根以三根
乘少三真数得少九根以三根乘少二
根得少六平方以三根乘三平方得九
立方与实相减立方恰尽原少十二平
方减少六平方馀少六平方原少五根
不能减九根转减之馀多四根又多六
真数复以三平方少二根少三真数除
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 44b 页 WYG0800-0389b.png WYG0800-0389c.png


数以少二真数乘少三真数得多六真
数以少二真数乘少二根得多四根以
少二真数乘三平方得少六平方与实
相减恰尽无馀是为三根少二真数即
所求之数也此法盖因平方少根少真
数除立方少平方少根与多真数故以
平方除立方得根以平方除少平方得
少真数且真数之位下对实中根位故
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 44b 页 WYG0800-0389b.png WYG0800-0389c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 45a 页 WYG0800-0390a.png

定得数次位为少也如以数明之以根
为七则一平方为四十九一立方为三
百四十三实数九立方得三千零八十
七少十二平方得少五百八十八少五
根得少三十五多六真数即多六是为
三千零八十七少五百八十八又少三
十五仍多六共为二千四百七十法数
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 45b 页 WYG0800-0390b.png WYG0800-0390c.png


四少三真数即少三是为一百四十七
少十四又少三共为一百三十除之所
得之二十一即三根之数所得之少二
即少二真数之数盖二千四百七十以
一百三十除之得十九即二十一少二
也
设如有八立方多八平方多二根少四真数以二平
方多三根多二真数除之问得几何
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 45b 页 WYG0800-0390b.png WYG0800-0390c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 46a 页 WYG0800-0391a.png

多二真数得多八根以四根乘多三根
得多十二平方以四根乘二平方得八
立方与实相减立方恰尽平方与根之
减数俱大于原数故皆转减之馀少四
平方少六根又少四真数复以二平方
多三根多二真数除少四平方少六根
少四真数得少二真数以少二真数乘
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 46b 页 WYG0800-0391b.png WYG0800-0391c.png


多三根得少六根以少二真数乘二平
方得少四平方与实相减恰尽无馀是
为四根少二真数即所求之数也此法
盖因平方多根多真数除立方多平方
多根与少真数故以平方除立方得根
以平方除少平方(平方原为多而/减馀数变为少)得少
真数且真数之位下对实中根位故定
得数首位为根又实数之号虽有多有
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 46b 页 WYG0800-0391b.png WYG0800-0391c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 47a 页 WYG0800-0392a.png

则一平方为九一立方为二十七实数
八立方得二百一十六多八平方得多
七十二多二根得多六少四真数即少
四是二百一十六多七十二又多六仍
少四共为二百九十法数二平方得十
八多三根得多九多二真数即多二是
十八多九又多二共为二十九除之所
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 47b 页 WYG0800-0392b.png WYG0800-0392c.png


真数之数盖二百九十以二十九除之
得十即十二少二也
设如有四三乘方少二立方少四平方多五根少二
真数以二平方少二根多一真数除之问得几何
法以二平方少二根多一真数除四三
乘方少二立方少四平方得二平方以
二平方乘多一真数得多二平方以二
平方乘少二根得少四立方以二平方
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 47b 页 WYG0800-0392b.png WYG0800-0392c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 48a 页 WYG0800-0393a.png

转减之馀多二立方原少四平方减多
二平方故相加为少六平方仍多五根
复以二平方少二根多一真数除多二
立方少六平方多五根得多一根以多
一根乘多一真数得多一根以多一根
乘少二根得少二平方以多一根乘二
平方得多二立方与实相减立方恰尽
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 48b 页 WYG0800-0393b.png WYG0800-0393c.png


原多五根减多一根馀多四根仍少二
真数又以二平方少二根多一真数除
少四平方多四根少二真数得少二真
数以少二真数乘多一真数得少二真
数以少二真数乘少二根得多四根以
少二真数乘二平方得少四平方与实
相减恰尽无馀是为二平方多一根少
二真数即所求之数也此法盖因平方
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 48b 页 WYG0800-0393b.png WYG0800-0393c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 49a 页 WYG0800-0394a.png

方得平方以平方除多立方(立方原为/少而减馀)
(数变/为多)得多根以平方除少平方得少真
数且真数之位下对实中平方之位故
定得数首位为平方又实数之号虽有
多有少不同而次位馀实之首数变为
多三位馀实之首数仍为少故定得数
之次位为多三位为少也如以数明之
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 49b 页 WYG0800-0394b.png WYG0800-0394c.png


为二百一十六一三乘方为一千二百
九十六实数四三乘方得五千一百八
十四少二立方得少四百三十二少四
平方得少一百四十四多五根得多三
十少二真数即少二是五千一百八十
四少四百三十二又少一百四十四仍
多三十复少二共为四千六百三十六
法数二平方得七十二少二根得少十
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 49b 页 WYG0800-0394b.png WYG0800-0394c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 50a 页 WYG0800-0395a.png

即二平方之数所得多六即多一根之
数所得少二即少二真数之数盖四千
六百三十六以六十一除之得七十六
即七十二多六少二也
御制数理精蕴 下编卷三十一 第 50b 页 WYG0800-0395b.png WYG0800-0395c.png


御制数理精蕴 下编卷三十一 第 50b 页 WYG0800-0395b.png WYG0800-0395c.png

