声明:本站书库内容主要引用自 archive.org,kanripo.org, db.itkc.or.kr 和 zh.wikisource.org
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 1a 页 WYG0800-0001a.png

御制数理精蕴下编卷二十三
体部一
立方
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 2a 页 WYG0800-0002a.png

立方者等边六面之体积也以形而言虽为六面十
二边之所合以积而言则为自乘再乘之数因其纵
横与高俱相等故十二边皆如一线得其一边而十
二边莫不相同其积之也自线而面自面而体次第
相乘而后得其全积其开之也必次第析之而后得
其一边是故古人立为方廉长廉之制每积三位而
得边之一位所谓一千商十定无疑三万才为三十
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 2b 页 WYG0800-0002b.png WYG0800-0002c.png


从一角而剖其体以自一至九自乘再乘之数为方
根与实相审量其足减者而定之是为初商初商减
尽无馀则方根止一位若有馀实即初商方积外别
成一缺角三面磬折体其附初商之三面者谓之方
廉其附初商之三边者谓之长廉其附初商之角者
谓之隅廉有三故以三为廉法隅惟一而隅之三面
即符于三长廉之端合三方廉三长廉一隅始合次
商之数故商除之法以初商自乘三因为三方廉面
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 2b 页 WYG0800-0002b.png WYG0800-0002c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 3a 页 WYG0800-0003a.png

隅面积共合三方廉三长廉及一小隅面积以次商
数乘之为次商廉隅之共积所谓初商方积外别成
一缺角三面磬折体者是也如次商外尚有不尽之
实则初商次商方积外仍为三方廉三长廉一小隅
又成一三面磬折体但较前方廉愈大长廉愈长而
隅愈小耳凡有几层廉隅俱照次商之例递析之实
尽而止如开至多位实仍不尽者必非自乘再乘之
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 3b 页 WYG0800-0003b.png WYG0800-0003c.png


方为准故立方为算诸体之本诸体必通之立方而
法乃可施也
设如正方体积一百二十五尺开立方问每一边数
几何
法列正方体积一百二十五尺自末位
起算每方积三位定方边一位今积止
有三位则于五尺上作记定单位以自
一至九自乘再乘之方根数与之相审
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 3b 页 WYG0800-0003b.png WYG0800-0003c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 4a 页 WYG0800-0004a.png

再乘之一百二十五尺书于方积原数
之下相减恰尽即得开方之数为五尺
也如图甲乙丙丁戊己正方体形每边
皆五尺其中函一尺小方体一百二十
五自边计之为五尺自面计之则为五
尺自乘之二十五尺自通体计之则为
五尺自乘再乘之一百二十五尺以积
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 4b 页 WYG0800-0004b.png WYG0800-0004c.png


商除之恰尽也盖方积为三位是以方
边止一位方积即五尺自乘再乘之数
别无廉隅故不用次商如有馀实则自
成廉隅而用次商矣
设如正方体积一丈七百二十八尺开立方问每一
边数几何
法列正方体积一丈七百二十八尺自
末位起算每方积三位定方边一位故
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 4b 页 WYG0800-0004b.png WYG0800-0004c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 5a 页 WYG0800-0005a.png

乘再乘之数相合即定初商为一丈书
于方积一丈之上而以一丈自乘再乘
之一丈书于初商积之下相减恰尽爰
以方边末位馀积七百二十八尺续书
于下(大凡以馀积续书于下者每取方/积之三位以当方边之一位也)
为次商廉隅之共积乃以初商之一丈
作一十尺自乘得一百尺三因之得三
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 5b 页 WYG0800-0005b.png WYG0800-0005c.png


百二十八尺足二尺即定次商为二尺
书于方积八尺之上而以初商之一十
尺与次商之二尺相乘得二十尺三因
之得六十尺为次商三长廉面积复以
次商二尺自乘得四尺为次商一小隅
面积合三方廉三长廉一小隅面积共
得三百六十四尺为廉隅共法书于馀
积之左以次商之二尺乘之得七百二
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 5b 页 WYG0800-0005b.png WYG0800-0005c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 6a 页 WYG0800-0006a.png

甲乙丙丁正方体形每边皆一丈二尺
其中函积一丈七百二十八尺是为共
积其先从一角所分戊乙庚己方体每
边一丈即初商数其中函积亦一丈即
初商自乘再乘之数所馀辛形壬形癸
形三方体为三方廉其每边一丈即初
商数其厚二尺即次商数而子形丑形
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 6b 页 WYG0800-0006b.png WYG0800-0006c.png


亦即初商数其阔其厚皆二尺亦即次
商数方廉有三故三倍初商之自乘为
廉法以定次商其卯形一小正方体为
隅其长与阔与厚皆同为二尺亦即次
商数故以次商为隅法合辛壬癸三方
廉子丑寅三长廉卯一方隅而成一磬
折体形附于初商自乘再乘之方体三
面而成一甲乙丙丁之总正方体积此
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 6b 页 WYG0800-0006b.png WYG0800-0006c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 7a 页 WYG0800-0007a.png

又法列积一丈七百二十八尺自末位
起算作记定位同前乃截一丈为初商
积与一丈自乘再乘之数相合则定初
商为一丈书于方积一丈之上而以一
丈自乘再乘之一丈书于初商积之下
相减恰尽乃以方边末位馀积七百二
十八尺续书于下为次商廉隅之共积
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 7b 页 WYG0800-0007b.png WYG0800-0007c.png


百尺三因之得三百尺为次商三方廉
面积即以三方廉面积三百尺除方积
七百二十八尺足二尺则定次商为二
尺书于方积八尺之上合初商共一丈
二尺自乘再乘得一丈七百二十八尺
与原积符合相减恰尽即定立方边为
一丈二尺也此法止用三方廉面积除
立方体积得次商数即并初商数自乘
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 7b 页 WYG0800-0007b.png WYG0800-0007c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 8a 页 WYG0800-0008a.png

至于方边位数过四位以上则累次自
乘再乘反比递析之理为烦矣
设如正方体积一十四万八千八百七十七尺开立
方问每一边数几何(此题正方体积之六位皆以/尺命位似与前题分丈尺者)
(不同然其取方积三位续书于下其末/位即命为单位立算则与丈尺同也)
法列正方体积一十四万八千八百七
十七尺自末位起算每方积三位定方
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 8b 页 WYG0800-0008b.png WYG0800-0008c.png


单位八千尺上定十位其一十四万八
千尺为初商积以初商本位计之则八
千尺为初商积之单位而一十四万八
千尺为一百四十八止与五自乘再乘
之数相准即定初商为五书于方积八
千尺之上而以五自乘再乘之一百二
十五书于初商积之下相减馀二万三
千尺爰以方边第二位馀积八百七十
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 8b 页 WYG0800-0008b.png WYG0800-0008c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 9a 页 WYG0800-0009a.png

五作五十尺自乘得二千五百尺三因
之得七千五百尺为次商三方廉面积
以除方积二万三千八百七十七尺足
三尺即定次商为三尺书于方积七尺
之上而以初商之五十尺与次商之三
尺相乘得一百五十尺三因之得四百
五十尺为次商三长廉面积复以次商
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 9b 页 WYG0800-0009b.png WYG0800-0009c.png


合三方廉三长廉一小隅面积共得七
千九百五十九尺为廉隅共法书于馀
积之左以次商之三尺乘之得二万三
千八百七十七尺与馀积相减恰尽是
开得五十三尺为正方体积每一边之
数也如图甲乙丙丁正方体形每边五
十三尺其中函积一十四万八千八百
七十七尺是为共积其从一角所分戊
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 9b 页 WYG0800-0009b.png WYG0800-0009c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 10a 页 WYG0800-0010a.png

乘再乘之数所馀辛形壬形癸形三方
体为三方廉其每边五十尺即初商数
其厚三尺即次商数而子形丑形寅形
三长方体为三长廉其每边五十尺亦
即初商数其阔其厚皆三尺亦即次商
数方廉有三故三倍初商之自乘为廉
法以定次商其卯形一小正方体为隅
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 10b 页 WYG0800-0010b.png WYG0800-0010c.png


数故以次商为隅法合辛壬癸三方廉
子丑寅三长廉卯一方隅而成一磬折
体形附于初商自乘再乘之方体三面
而成一甲乙丙丁之总正方体积也
又法列积一十四万八千八百七十七
尺自末位起算作记定位同前乃截一
十四万八千尺为初商积与五十自乘
再乘之数相准则定初商五十尺书于
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 10b 页 WYG0800-0010b.png WYG0800-0010c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 11a 页 WYG0800-0011a.png

万八千之下相减馀二万三千尺乃合
第二位积八百七十七尺共二万三千
八百七十七尺为次商廉隅之共积而
以初商五十尺自乘得二千五百尺三
因之得七千五百尺为次商三方廉面
积即以三方廉面积除方积二万三千
八百七十七尺足三尺即定次商为三
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 11b 页 WYG0800-0011b.png WYG0800-0011c.png


十三尺自乘再乘得一十四万八千八
百七十七尺与原积符合相减恰尽即
定立方边为五十三尺也此法亦止用
三方廉面积除立方体积得次商数即
并初商数自乘再乘以减原积也
设如正方体积一丈八百六十尺八百六十七寸开
立方问每一边数几何
法列正方体积一丈八百六十尺八百
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 11b 页 WYG0800-0011b.png WYG0800-0011c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 12a 页 WYG0800-0012a.png

定寸位空尺上定尺位一丈上定丈位
其一丈为初商积与一丈自乘再乘之
数相合即定初商为一丈书于方积一
丈之上而以一丈自乘再乘之一丈书
于初商积之下相减恰尽爰以方边第
二位馀积八百六十尺续书于下为次
商廉隅之共积乃以初商之一丈作一
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 12b 页 WYG0800-0012b.png WYG0800-0012c.png


为次商三方廉面积以除八百六十尺
足二尺即定次商为二尺书于方积空
尺之上而以初商之一十尺与次商之
二尺相乘得二十尺三因之得六十尺
为次商三长廉面积复以次商之二尺
自乘得四尺为次商一小隅面积合三
方廉三长廉一小隅面积共得三百六
十四尺为次商廉隅共法书于馀积之
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 12b 页 WYG0800-0012b.png WYG0800-0012c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 13a 页 WYG0800-0013a.png

二尺即一十三万二千寸复以方边第
三位馀积八百六十七寸续书于下共
一十三万二千八百六十七寸为三商
廉隅之共积乃以初商次商之一丈二
尺作一百二十寸自乘得一万四千四
百寸三因之得四万三千二百寸为三
商三方廉面积以除一十三万二千八
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 13b 页 WYG0800-0013b.png WYG0800-0013c.png


书于方积七寸之上而以初商次商之
一百二十寸与三商之三寸相乘得三
百六十寸三因之得一千零八十寸为
三商三长廉面积复以三商之三寸自
乘得九寸为三商一小隅面积合三方
廉三长廉一小隅面积共得四万四千
二百八十九寸为三商廉隅共法书于
馀积之左以三商之三寸乘之得一十
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 13b 页 WYG0800-0013b.png WYG0800-0013c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 14a 页 WYG0800-0014a.png

为正方体积每一边之数也
设如正方体积九千四百八十一万八千八百一十
六尺开立方问每一边数几何
法列正方体积九千四百八十一万八
千八百一十六尺自末位起算每方积
三位定方边一位故隔二位作记乃于
六尺上定单位八千尺上定十位四百
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 14b 页 WYG0800-0014b.png WYG0800-0014c.png


商积以初商本位计之则四百万尺为
初商积之单位而九千四百万尺为九
十四止与四自乘再乘之数相准即定
初商为四书于方积四百万尺之上而
以四自乘再乘之六十四书于初商积
之下相减馀三千万尺爰以方边第二
位馀积八十一万八千尺续书于下共
三十零八十一万八千尺为次商廉隅
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 14b 页 WYG0800-0014b.png WYG0800-0014c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 15a 页 WYG0800-0015a.png

千尺为三万零八百一十八而初商之
四即为四十乃以初商之四十自乘得
一千六百三因之得四千八百为次商
三方廉面积以除三万零八百一十八
足五倍即定次商为五书于方积八千
尺之上而以初商之四十与次商之五
相乘得二百三因之得六百为次商三
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 15b 页 WYG0800-0015b.png WYG0800-0015c.png


五为次商一小隅面积合三方廉三长
廉一小隅面积共得五千四百二十五
为次商廉隅共法书于馀积之左以次
商之五乘之得二万七千一百二十五
与次商廉隅共积相减馀三百六十九
万三千尺复以方边末位馀积八百一
十六尺续书于下共三百六十九万三
千八百一十六尺为三商廉隅之共积
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 15b 页 WYG0800-0015b.png WYG0800-0015c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 16a 页 WYG0800-0016a.png

得二十万零二千五百三因之得六十
万零七千五百为三商三方廉面积以
除三百六十九万三千八百一十六尺
足六倍即定三商为六书于方积六尺
之上而以初商次商之四百五十与三
商之六相乘得二千七百三因之得八
千一百为三商三长廉面积复以三商
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 16b 页 WYG0800-0016b.png WYG0800-0016c.png


积合三方廉三长廉一小隅面积共得
六十一万五千六百三十六为三商廉
隅共法书于馀积之左以三商之六乘
之得三百六十九万三千八百一十六
与三商廉隅共积相减恰尽是开得四
百五十六尺为正方体积每一边之数
也
设如正方体积三百四十七丈四百二十八尺九百
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 16b 页 WYG0800-0016b.png WYG0800-0016c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 17a 页 WYG0800-0017a.png

十八尺九百二十七寸自末位起算每
隔二位作记即于七寸上定寸位八尺
上定尺位七丈上定丈位其三百四十
七丈为初商积与七丈自乘再乘之数
相准即定初商为七丈书于方积七丈
之上而以七丈自乘再乘之三百四十
三丈书于初商积之下相减馀四丈即
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 17b 页 WYG0800-0017b.png WYG0800-0017c.png


十八尺续书于下共四千四百二十八
尺为次商廉隅之共积乃以初商之七
丈作七十尺自乘得四千九百尺三因
之得一万四千七百尺为次商三方廉
面积以除方积四千四百二十八尺其
数不足是次商为空位也乃书一空于
方积八尺之上以存次商之位复以方
边末位馀积九百二十七寸续书于下
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 17b 页 WYG0800-0017b.png WYG0800-0017c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 18a 页 WYG0800-0018a.png

为三商廉隅之共积仍以次商三方廉
面积一万四千七百尺作一百四十七
万寸为廉法以除四百四十二万八千
九百二十七寸足三寸即定三商为三
寸书于方积七寸之上又以初商之七
丈为七百寸与三商之三寸相乘得二
千一百寸三因之得六千三百寸为三
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 18b 页 WYG0800-0018b.png WYG0800-0018c.png


得九寸为三商一小隅面积合三方廉
三长廉一小隅面积共得一百四十七
万六千三百零九寸为三商廉隅共法
书于馀积之左以三商之三寸乘之得
四百四十二万八千九百二十七寸与
三商廉隅共积相减恰尽是开得七丈
零三寸为正方体积每一边之数也此
法商出之方边有空位凡廉法除馀积
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 18b 页 WYG0800-0018b.png WYG0800-0018c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 19a 页 WYG0800-0019a.png

每一边数几何
法列正方体积三千九百三十万四千
尺补三空位以足其分自末空位起算
每隔二位作记乃于空尺上定单位四
千尺上定十位九百万尺上定百位其
三千九百万尺为初商积以初商本位
计之则九百万尺为初商积之单位而
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 19b 页 WYG0800-0019b.png WYG0800-0019c.png


之数相准即定初商为三书于方积九
百万尺之上而以三自乘再乘之二十
七书于初商积之下相减馀一千二百
万尺爰以方边第二位馀积三十万四
千尺续书于下共一千二百三十万四
千尺为次商廉隅之共积以次商本位
计之则四千尺为次商积之单位而一
千二百三十万四千尺为一万二千三
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 19b 页 WYG0800-0019b.png WYG0800-0019c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 20a 页 WYG0800-0020a.png

七百为次商三方廉面积以除馀积一
万二千三百零四足四倍即定次商为
四书于方积四千尺之上又以初商之
三十与次商之四相乘得一百二十三
因之得三百六十为次商三长廉面积
复以次商之四自乘得一十六为次商
一小隅面积合三方廉三长廉一小隅
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 20b 页 WYG0800-0020b.png WYG0800-0020c.png


共法书于馀积之左以次商之四乘之
得一万二千三百零四与馀积相减恰
尽是开得三百四十尺为正方体积每
一边之数也此法方积之末有三空位
故所得方边之末亦补一空位凡设数
未至单位者皆依此例补足位分然后
开之
设如正方体积一丈八百七十九尺零八十寸九百
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 20b 页 WYG0800-0020b.png WYG0800-0020c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 21a 页 WYG0800-0021a.png

八十寸九百零四分自末位起算每隔
二位作记于四分上定分位空寸上定
寸位九尺上定尺位一丈上定丈位其
一丈为初商积与一丈自乘再乘之数
相合即定初商为一丈书于方积一丈
之上而以一丈自乘再乘之一丈书于
初商积之下相减恰尽爰以方边第二
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 21b 页 WYG0800-0021b.png WYG0800-0021c.png


商廉隅之共积乃以初商之一丈作一
十尺自乘得一百尺三因之得三百尺
为次商三方廉面积以除八百七十九
尺足二尺即定次商为二尺书于方积
九尺之上而以初商之一十尺与次商
之二尺相乘得二十尺三因之得六十
尺为次商三长廉而积复以次商之二
尺自乘得四尺为次商一小隅面积合
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 21b 页 WYG0800-0021b.png WYG0800-0021c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 22a 页 WYG0800-0022a.png

之左以次商之二尺乘之得七百二十
八尺与馀积相减仍馀一百五十一尺
即一十五万一千寸又以方边第三位
馀积八十寸续书于下共一十五万一
千零八十寸为三商廉隅之共积乃以
初商次商之一丈二尺作一百二十寸
自乘得一万四千四百寸三因之得四
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 22b 页 WYG0800-0022b.png WYG0800-0022c.png


除一十五万一千零八十寸足三寸即
定三商为三寸书于方积空寸之上而
以初商次商之一百二十寸与三商之
三寸相乘得三百六十寸三因之得一
千零八十寸为三商三长廉面积复以
三商之三寸自乘得九寸为三商一小
隅面积合三方廉三长廉一小隅面积
共得四万四千二百八十九寸为三商
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 22b 页 WYG0800-0022b.png WYG0800-0022c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 23a 页 WYG0800-0023a.png

寸与馀积相减仍馀一万八千二百一
十三寸即一千八百二十一万三千分
又以方边第四位馀积九百零四分续
书于下共一千八百二十一万三千九
百零四分为四商廉隅之共积乃以初
商次商三商之一百二十三寸作一千
二百三十分自乘得一百五十一万二
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 23b 页 WYG0800-0023b.png WYG0800-0023c.png


千七百分为四商三方廉面积以除一
千八百二十一万三千九百零四分足
四分即定四商为四分书于方积四分
之上而以初商次商三商之一千二百
三十分与四商之四分相乘得四千九
百二十分三因之得一万四千七百六
十分为四商三长廉面积复以四商之
四分自乘得一十六分为四商一小隅
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 23b 页 WYG0800-0023b.png WYG0800-0023c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 24a 页 WYG0800-0024a.png

为四商廉隅共法书于馀积之左以四
商之四分乘之得一千八百二十一万
三千九百零四分与馀积相减恰尽是
开得一丈二尺三寸四分为正方体积
每一边之数也
设如正方体积八十亿六千零一十五万零一百二
十五尺开立方问每一边数几何
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 24b 页 WYG0800-0024b.png WYG0800-0024c.png


万零一百二十五尺自末位起算每隔
二位作记于五尺上定单位空千尺上
定十位空百万尺上定百位八十亿尺
上定千位其八十亿尺为初商积以初
商本位计之则八十亿尺为初商积之
单位而八十亿尺为八止与二自乘再
乘之数相合即定初商为二书于方积
八十亿尺之上而以二自乘再乘之八
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 24b 页 WYG0800-0024b.png WYG0800-0024c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 25a 页 WYG0800-0025a.png

商廉隅之共积以次商本位计之则空
百万尺为次商之单位而六千万尺为
六十而初商之二即为二十故以初商
之二十自乘得四百三因之得一千二
百为次商三方廉面积以除六十其数
不足是次商为空位乃书一空于方积
空百万尺之上以存次商之位复以方
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 25b 页 WYG0800-0025b.png WYG0800-0025c.png


共六千零一十五万尺为三商廉隅之
共积以三商本位计之则空千尺为三
商之单位而六千零一十五万尺为六
万零一百五十而初商之二即为二百
次商之空即为空十故以初商次商之
二空作二百自乘得四万三因之得十
二万为三商三方廉面积以除六万零
一百五十其数仍不足是三商亦为空
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 25b 页 WYG0800-0025b.png WYG0800-0025c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 26a 页 WYG0800-0026a.png

二十五尺续书于下共六千零一十五
万零一百二十五尺为四商廉隅之共
积以四商本位计之则积与边皆仍为
本位乃以初商次商三商之二千空百
空十自乘得四百万尺三因之得一千
二百万尺为四商三方廉面积以除六
千零一十五万零一百二十五尺足五
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 26b 页 WYG0800-0026b.png WYG0800-0026c.png


上而以初商之二千尺与四商之五尺
相乘得一万尺三因之得三万尺为四
商三长廉面积复以四商之五尺自乘
得二十五尺为四商一小隅面积合三
方廉三长廉一小隅面积共得一千二
百零三万零二十五尺为四商廉隅共
法书于馀积之左以四商之五尺乘之
得六千零一十五万零一百二十五尺
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 26b 页 WYG0800-0026b.png WYG0800-0026c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 27a 页 WYG0800-0027a.png

之方边有二空位凡开立方遇此类者
皆依此例推之
设如正方体积三十二亿九千四百六十四万六千
二百七十二尺开立方问每一边数几何
法列正方体积三十二亿九千四百六
十四万六千二百七十二尺自末位起
算每隔二位作记于二尺上定单位六
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 27b 页 WYG0800-0027b.png WYG0800-0027c.png


十亿尺上定千位其三十亿尺为初商
积以初商本位计之则三十亿尺为初
商积之单位而三十亿尺为三止与一
自乘再乘之数相准即定初商为一书
于方积三十亿尺之上而以一自乘再
乘之一书于初商积之下相减馀二十
亿尺爰以方边第二位馀积二亿九千
四百万尺续书于下共二十二亿九千
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 27b 页 WYG0800-0027b.png WYG0800-0027c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 28a 页 WYG0800-0028a.png

位而二十二亿九千四百万尺为二千
二百九十四而初商之一即为一十乃
以初商之一十自乘得一百三因之得
三百为次商三方廉面积以除二千二
百九十四足七倍因定次商为七而以
初商之一十与次商之七相乘得七十
三因之得二百一十为次商三长廉面
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 28b 页 WYG0800-0028b.png WYG0800-0028c.png


商一小隅面积合三方廉三长廉一小
隅面积共得五百五十九为次商廉隅
共法以次商之七乘之得三千九百一
十三大于次商廉隅之共积是次商不
可商七也乃改商六而以初商之一十
与次商之六相乘得六十三因之得一
百八十为次商三长廉面积复以次商
之六自乘得三十六为次商一小隅面
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 28b 页 WYG0800-0028b.png WYG0800-0028c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 29a 页 WYG0800-0029a.png

之六乘之得三千零九十六仍大于次
商廉隅之共积是次商不可商六也又
改商五而以初商之一十与次商之五
相乘得五十三因之得一百五十为次
商三长廉面积复以次商之五自乘得
二十五为次商一小隅面积合三方廉
三长廉一小隅面积共得四百七十五
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 29b 页 WYG0800-0029b.png WYG0800-0029c.png


二千三百七十五仍大于次商廉隅之
共积是次商又不可商五也乃改商四
而以初商之一十与次商之四相乘得
四十三因之得一百二十为次商三长
廉面积复以次商之四自乘得一十六
为次商一小隅面积合三方廉三长廉
一小隅面积共得四百三十六为次商
廉隅共法以次商之四乘之得一千七
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 29b 页 WYG0800-0029b.png WYG0800-0029c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 30a 页 WYG0800-0030a.png

尺之上而以次商乘廉隅共法之一千
七百四十四与次商廉隅之共积相减
馀五亿五千万尺复以方边第三位馀
积六十四万六千尺续书于下共五亿
五千零六十四万六千尺为三商廉隅
之共积以三商本位计之则六千尺为
三商积之单位而五亿五千零六十四
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 30b 页 WYG0800-0030b.png WYG0800-0030c.png


而初商次商之一十四即为一百四十
乃以初商之一百四十自乘得一万九
千六百三因之得五万八千八百为三
商三方廉面积以除五十五万零六百
四十六足九倍因定三商为九而以初
商次商之一百四十与三商之九相乘
得一千二百六十三因之得三千七百
八十为三商三长廉面积复以三商之
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 30b 页 WYG0800-0030b.png WYG0800-0030c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 31a 页 WYG0800-0031a.png

万二千六百六十一为三商廉隅共法
以三商之九乘之得五十六万三千九
百四十九大于三商廉隅之共积是三
商不可商九也乃改商八而以初商次
商之一百四十与三商之八相乘得一
千一百二十三因之得三千三百六十
为三商三长廉面积复以三商之八自
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 31b 页 WYG0800-0031b.png WYG0800-0031c.png


方廉三长廉一小隅面积共得六万二
千二百二十四为三商廉隅共法以三
商之八乘之得四十九万七千七百九
十二是小于三商廉隅之共积可减也
乃以三商之八书于方积六千尺之上
而以三商乘廉隅共法之四十九万七
千七百九十二与三商廉隅之共积相
减馀五千二百八十五万四千尺复以
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 31b 页 WYG0800-0031b.png WYG0800-0031c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 32a 页 WYG0800-0032a.png

十二尺为四商廉隅之共积以四商本
位计之则积与边皆仍为本位乃以初
商次商三商之一千四百八十尺自乘
得二百一十九万零四百三因之得六
百五十七万一千二百为四商三方廉
面积以除五千二百八十五万四千二
百七十二足八倍即定四商为八书于
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 32b 页 WYG0800-0032b.png WYG0800-0032c.png


一千四百八十与四商之八相乘得一
万一千八百四十三因之得三万五千
五百二十为四商三长廉面积复以四
商之八自乘得六十四为四商一小隅
面积合三方廉三长廉一小隅面积共
得六百六十万六千七百八十四为四
商廉隅共法以四商之八乘之得五千
二百八十五万四千二百七十二与馀
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 32b 页 WYG0800-0032b.png WYG0800-0032c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 33a 页 WYG0800-0033a.png

因方边之第三位第四位二数太大故
次商廉隅之共积以次商之三方廉除
得次商之边继而以次商之边与次商
廉隅共法相乘大于原积甚多改商三
次所乘之数始与次商廉隅之共积相
准而后次商之数可定凡开立方遇此
类者皆依此例推之如或廉隅共法与
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 33b 页 WYG0800-0033b.png WYG0800-0033c.png


一倍者则改商必审其与廉隅共积相
近小数始可为准也
设如有积一万四千七百三十四尺开立方问每一
边数几何
法列积一万四千七百三十四尺自末
位起算隔二位作记于四尺上定单位
四千尺上定十位其一万四千尺为初
商积以初商本位计之则四千尺为初
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 33b 页 WYG0800-0033b.png WYG0800-0033c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 34a 页 WYG0800-0034a.png

二书于方积四千尺之上而以二自乘
再乘之八书于初商积之下相减馀六
千尺爰以方边第二位馀积七百三十
四尺续书于下共六千七百三十四尺
为次商廉隅之共积以次商本位计之
则边与积皆仍为本位而初商之二则
为二十尺乃以初商之二十尺自乘得
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 34b 页 WYG0800-0034b.png WYG0800-0034c.png


三方廉面积以除方积六千七百三十
四尺足五尺乃以初商之二十尺与次
商之五尺相乘得一百尺三因之得三
百尺为次商三长廉面积复以次商之
五尺自乘得二十五尺为次商一小隅
面积合三方廉三长廉一小隅面积共
一千五百二十五尺为次商廉隅共法
以次商之五尺乘之得七千六百二十
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 34b 页 WYG0800-0034b.png WYG0800-0034c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 35a 页 WYG0800-0035a.png

尺之上而以初商之二十尺与次商之
四尺相乘得八十尺三因之得二百四
十尺为次商三长廉面积复以次商之
四尺自乘得一十六尺为次商一小隅
面积合三方廉三长廉一小隅面积共
得一千四百五十六尺为次商廉隅共
法书于馀积之左以次商之四尺乘之
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 35b 页 WYG0800-0035b.png WYG0800-0035c.png


馀九百一十尺是开得二十四尺为方
体每一边之数仍馀九百一十尺不尽
也如欲以馀数再开则得方边之寸数
乃增三空于总积之后复续书三空于
九百一十尺之后为几百几十几寸之
位是则九百一十尺作九十一万寸为
三商廉隅之共积爰以初商次商之二
十四尺作二百四十寸自乘得五万七
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 35b 页 WYG0800-0035b.png WYG0800-0035c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 36a 页 WYG0800-0036a.png

十一万寸足五寸即定三商为五寸书
于馀积空寸之上而以初商次商之二
百四十寸与三商之五寸相乘得一千
二百寸三因之得三千六百寸为三商
三长廉面积复以三商之五寸自乘得
二十五寸为三商一小隅面积合三方
廉三长廉一小隅面积共得一十七万
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 36b 页 WYG0800-0036b.png WYG0800-0036c.png


书于馀积之左以三商之五寸乘之得
八十八万二千一百二十五寸与馀积
相减仍馀二万七千八百七十五寸不
尽如再以馀数开之则得方边之分数
乃又续书三空于原积空寸之后复续
书三空于二万七千八百七十五寸之
后为几百几十几分之位是则二万七
千八百七十五寸作二千七百八十七
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 36b 页 WYG0800-0036b.png WYG0800-0036c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 37a 页 WYG0800-0037a.png

四百五十分自乘得六百万零二千五
百分三因之得一千八百万零七千五
百分为四商三方廉面积以除馀积二
千七百八十七万五千分足一分即定
四商为一分书于馀积空分之上而以
初商次商三商之二千四百五十分与
四商之一分相乘仍得二千四百五十
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 37b 页 WYG0800-0037b.png WYG0800-0037c.png


三长廉面积复以四商之一分自乘仍
得一分为四商一小隅面积合三方廉
三长廉一小隅面积共得一千八百零
一万四千八百五十一分为四商廉隅
共法书于馀积之左以四商之一分乘
之仍得一千八百零一万四千八百五
十一分与馀积相减仍馀九百八十六
万零一百四十九分不尽是开得二十
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 37b 页 WYG0800-0037b.png WYG0800-0037c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 38a 页 WYG0800-0038a.png

递析之终不能尽凡开立方遇此类者
皆以此例推之
设如有方亭几座用方砖铺地共用一千七百二十
八块其所铺之座数与每座每行之砖数相等问
亭之座数几何
法列方砖一千七百二十八块为立方
积用开立方法开之于八块上定单位
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 38b 页 WYG0800-0038b.png WYG0800-0038c.png


以初商本位计之则一千为初商积之
单位与一自乘再乘之数相合即定初
商为一书于方积一千之上而以一自
乘再乘之一书于初商积之下相减恰
尽爰以第二位馀积七百二十八块续
书于下为次商廉隅之共积而以初商
之一作一十自乘得一百三因之得三
百为次商三方廉面积以除七百二十
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 38b 页 WYG0800-0038b.png WYG0800-0038c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 39a 页 WYG0800-0039a.png

相乘得二十三因之得六十为次商三
长廉面积复以次商之二自乘得四为
次商一小隅面积合三方廉三长廉一
小隅面积共得三百六十四书于馀积
之左以次商之二乘之得七百二十八
与馀积相减恰尽是得所铺亭数为一
十二座也此法因所铺之亭数与每行
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 39b 页 WYG0800-0039b.png WYG0800-0039c.png


一十二座虽非立方形而法则立方法
也故用立方开之
设如有方仓一座共盛粮八百七十八石八斗问仓
高几何
法以每石定法二尺五百寸乘八百七
十八石八斗得二千一百九十七尺为
立方积用开立方法开之其二千尺为
初商积以初商本位计之则二千尺为
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 39b 页 WYG0800-0039b.png WYG0800-0039c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 40a 页 WYG0800-0040a.png

上而以一自乘再乘之一书于初商积
之下相减馀一千尺爰以第二位馀积
一百九十七尺续书于下共一千一百
九十七尺为次商廉隅之共积而以初
商之一作一十自乘得一百三因之得
三百为次商三方廉面积以除一千一
百九十七尺足三倍即定次商为三书
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 40b 页 WYG0800-0040b.png WYG0800-0040c.png


次商之三相乘得三十三因之得九十
为次商三长廉面积复以次商之三自
乘得九为次商一小隅面积合三方廉
三长廉一小隅面积共得三百九十九
为次商廉隅共法书于馀积之左以次
商之三乘之得一千一百九十七尺与
馀积相减恰尽是开得方仓之高为一
十三尺也此法因粮是石法所问乃仓
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 40b 页 WYG0800-0040b.png WYG0800-0040c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 41a 页 WYG0800-0041a.png

设如有方石一块重一二万六千六百二十两问每边
尺寸几何
法以石之定率每寸重二两五钱除二
万六千六百二十两得一万零六百四
十八寸为立方积用开立方法开之其
一万寸为初商积以初商本位计之则
空千位为初商积之单位而一万尺为
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 41b 页 WYG0800-0041b.png WYG0800-0041c.png


商为二书于空千寸之上而以二自乘
再乘之八书于初商积之下相减馀二
千寸爰以第二位馀积六百四十八寸
续书于下共二千六百四十八寸为次
商廉隅之共积而以初商之二作二十
自乘得四百三因之得一千二百为次
商三方廉面积以除二千六百四十八
寸足二倍即定次商为二书于方积八
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 41b 页 WYG0800-0041b.png WYG0800-0041c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 42a 页 WYG0800-0042a.png

商三长廉面积复以次商之二自乘得
四为次商一小隅面积合三方廉三长
廉一小隅面积共得一千三百二十四
为次商廉隅共法书于馀积之左以次
商之二乘之得二千六百四十八寸与
馀积相减恰尽是开得二十二寸为正
方石每一边之数也此法因石是两数
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 42b 页 WYG0800-0042b.png WYG0800-0042c.png


为寸而开立方即得石之寸数也
设如有水银一万六千三百四十四两六钱八分欲
作一方匣盛之问匣高几何
法先以水银定率每寸重一十二两二
钱八分除一万六千三百四十四两六
钱八分得一千三百三十一寸为立方
积用开立方法开之其一千寸为初商
积以初商本位计之则一千为初商积
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 42b 页 WYG0800-0042b.png WYG0800-0042c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 43a 页 WYG0800-0043a.png

乘再乘之一书于方积一千寸之下相
减恰尽爰以第二位馀积三百三十一
寸续书于下为次商廉隅之共积而以
初商之一作一十自乘得一百三因之
得三百为次商三方廉面积以除三百
三十一寸足一倍即定次商为一书于
方积一寸之上而以初商之一十与次
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 43b 页 WYG0800-0043b.png WYG0800-0043c.png


次商三长廉面积复以次商之一自乘
仍得一为一小隅面积合三方廉三长
廉一小隅面积共得三百三十一为次
商廉隅共法书于馀积之左以次商之
一乘之仍得三百三十一与馀积相减
恰尽是开得一十一寸为方匣之高也
设如有方池一区其深与方相等容水四千零九十
六尺问深几何
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 43b 页 WYG0800-0043b.png WYG0800-0043c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 44a 页 WYG0800-0044a.png

商本位计之则四千为初商积之单位
与一自乘再乘之数相准即定初商为
一书于四千尺之上而以一自乘再乘
之一书于方积四千尺之下相减馀三
千尺爰以第二位馀积九十六尺续书
于下共三千零九十六尺为次商廉隅
之共积而以初商之一作一十自乘得
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 44b 页 WYG0800-0044b.png WYG0800-0044c.png


积以除三千零九十六尺可得十尺若
商十尺则合于初商之数再合方廉长
廉小隅面积必大于次商廉隅之共积
可知故商九尺八尺七尺皆仍大于次
商廉隅之共积乃改商六尺书于方积
六尺之上而以初商之一十与次商之
六相乘得六十三因之得一百八十为
次商三长廉面积复以次商之六自乘
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 44b 页 WYG0800-0044b.png WYG0800-0044c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 45a 页 WYG0800-0045a.png

六为次商廉隅共法书于馀积之左以
次商之六乘之得三千零九十六与馀
积相减恰尽是开得一十六尺为池之
深也此法因池之深与方相等其所容
水数即正方体积故立方开之得一边
之数即池之深也
御制数理精蕴 下编卷二十三 第 45b 页 WYG0800-0045b.png WYG0800-0045c.png


御制数理精蕴 下编卷二十三 第 45b 页 WYG0800-0045b.png WYG0800-0045c.png

