声明:本站书库内容主要引用自 archive.org,kanripo.org, db.itkc.or.kr 和 zh.wikisource.org
御制数理精蕴 下编卷十四 第 1a 页 WYG0799-0815a.png

御制数理精蕴下编卷十四
面部四
三角形
御制数理精蕴 下编卷十四 第 2a 页 WYG0799-0816a.png

凡三角形立于圆界之一半者为直角即勾股过圆
界之一半者为锐角不及圆界之一半者为钝角然
不拘锐角钝角自一角至底边作垂线即分为两直
角是仍不离乎勾股也两腰等者垂线即当底之一
半而两腰不等者所分底界则有大小不同故和较
相比之法因之而生盖和求较较求和要必归于勾
股相求之理由勾股而得垂线则凡面积及内容方
御制数理精蕴 下编卷十四 第 2b 页 WYG0799-0816b.png WYG0799-0816c.png


割圆八线实所以极三角之用即如周髀所谓仰矩
知高俯矩知深是也故另为一卷兹但取三角形之
面线相求诸法悉具图解以次勾股使与勾股相表
里焉
设如有等边三角形每边十尺求中垂线几何
法以底边十尺折半得五尺为勾任以
两腰之一边十尺为弦勾弦求股得八
尺六寸六分零二毫有馀即为中垂线
御制数理精蕴 下编卷十四 第 2b 页 WYG0799-0816b.png WYG0799-0816c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 3a 页 WYG0799-0817a.png

相等(见几何原夲/二卷第九节)今所求之垂线为甲
丁即将甲乙丙三角形平分为两直角
三角形而甲丁乙甲丁丙皆为直角其
度又等故所分之两直角三角形为同
式形而甲丁垂线又为两三角形所共
用之边线则所分之底边之乙丁丁丙
焉得不等故将乙丙底边折半为勾任
御制数理精蕴 下编卷十四 第 3b 页 WYG0799-0817b.png WYG0799-0817c.png


为中垂线也
又法以底边十尺折半得五尺自乘得
二十五尺三因之得七十五尺开方得
八尺六寸六分零二毫有馀即为中垂
线也盖弦比勾大一倍则弦之自乘之
方必比勾之自乘之方大四倍为连比
例隔一位相加之比例(见几何原夲/七卷第五节)依
勾弦求股之法于弦自乘方积之四倍
御制数理精蕴 下编卷十四 第 3b 页 WYG0799-0817b.png WYG0799-0817c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 4a 页 WYG0799-0818a.png

为勾自乘方积之三倍故将底边折半
自乘三因之即与中垂线自乘之方积
等而开方得中垂线也
设如有锐角三角形大腰一百二十二尺小腰一百
一十二尺底一百五十尺求中垂线几何
法以底一百五十尺为一率大腰一百
二十二尺与小腰一百一十二尺相加
御制数理精蕴 下编卷十四 第 4b 页 WYG0799-0818b.png WYG0799-0818c.png


二十二尺与小腰一百一十二尺相减
馀十尺为三率求得四率十五尺六寸
为底边之较与底一百五十尺相减馀
一百三十四尺四寸折半得六十七尺
二寸为勾以小腰一百一十二尺为弦
求得股八十九尺六寸为中垂线也如
图甲乙丙三角形甲乙为大腰甲丙为
小腰乙丙为底甲丁为所求中垂线试
御制数理精蕴 下编卷十四 第 4b 页 WYG0799-0818b.png WYG0799-0818c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 5a 页 WYG0799-0819a.png

长至己作甲己线与甲丙小腰相等则
己乙为两腰之和庚乙为两腰之较(盖/甲)
(庚与甲丙等故庚/乙为两腰之较)乙丙为底边之和乙
戊为底边之较(盖丁丙与丁戊等故/乙戊为底边之较)今
以乙丙底边之和与乙己两腰之和为
比即同于乙庚两腰之较与乙戊底边
之较为比为转比例之四率(几何原夲/九卷第八)
御制数理精蕴 下编卷十四 第 5b 页 WYG0799-0819b.png WYG0799-0819c.png


(之比/例)故乙丙为一率乙己为二率乙庚
为三率求得四率为乙戊既得乙戊则
于乙丙底边内减去乙戊馀戊丙折半
得丁丙为勾甲丙为弦求为股为甲丁
中垂线也
又法以大腰一百二十二尺自乘得一
万四千八百八十四尺又以小腰一百
一十二尺自乘得一万二千五百四十
御制数理精蕴 下编卷十四 第 5b 页 WYG0799-0819b.png WYG0799-0819c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 6a 页 WYG0799-0820a.png

六寸为底边之较与底边一百五十尺
相减馀一百三十四尺四寸折半得六
十七尺二寸为勾以小腰一百一十二
尺为弦求得股八十九尺六寸为中垂
线也如图甲乙丙三角形试自甲角作
甲丁垂线则分为甲丁乙甲丁丙两勾
股形甲乙甲丙皆为弦乙丁丁丙皆为
御制数理精蕴 下编卷十四 第 6b 页 WYG0799-0820b.png WYG0799-0820c.png


戊为两勾之较今以甲乙弦自乘则成
甲戊己乙一正方形内丁庚辛乙为乙
丁勾自乘之一正方形于甲戊己乙正
方形内减去丁庚辛乙正方形所馀甲
戊己辛庚丁磬折形积即与甲丁股自
乘之一正方形等又以甲丙弦自乘则
成甲壬癸丙一正方形内丁子丑丙为
丁丙勾自乘之一正方形于甲壬癸丙
御制数理精蕴 下编卷十四 第 6b 页 WYG0799-0820b.png WYG0799-0820c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 7a 页 WYG0799-0821a.png

自乘之一正方形等是则前图之甲戊
己辛庚丁磬折形与后图之甲壬癸丑
子丁磬折形相等矣若两自乘之数相
减则如甲戊己乙正方形内减去与甲
壬癸丑子丁磬折形相等之甲戊己辛
庚丁磬折形又减去丁子丑丙一小正
方形所馀为子庚辛乙丙丑一小磬折
御制数理精蕴 下编卷十四 第 7b 页 WYG0799-0821b.png WYG0799-0821c.png


与丁丙之和其阔即乙丁与丁丙之较
故以乙丁与丁丙之和除子庚辛乙丙
丑磬折形之积而得乙丁与丁丙之较
也又图甲乙丙三角形作甲丁垂线分
为两勾股形共以甲丁垂线为股故甲
乙弦自乘方内有甲丁股自乘一方乙
丁勾自乘一方而甲丙弦自乘方内有
甲丁股自乘一方丁丙勾自乘一方今
御制数理精蕴 下编卷十四 第 7b 页 WYG0799-0821b.png WYG0799-0821c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 8a 页 WYG0799-0822a.png

丁乙勾股形之甲乙弦自乘方内减甲
丁丙勾股形之甲丙弦自乘方所馀庚
辛乙寅丑子磬折形即与甲丁乙勾股
形之丁乙勾自乘方内减甲丁丙勾股
形之丁丙勾自乘方所馀乙卯辰己申
未磬折形相等若将乙卯辰己申未磬
折形引而长之遂成乙壬酉未长方形
御制数理精蕴 下编卷十四 第 8b 页 WYG0799-0822b.png WYG0799-0822c.png


丁丁丙两勾之较其积即乙丁丁丙两
勾方相减之馀亦即甲乙甲丙两弦方
相减之馀是以两弦自乘相减之馀积
以两勾之和除之而得两勾之较也
设如有锐角三角形大腰十七尺小腰十尺底二十
一尺求中垂线几何
法以底二十一尺为一率以大腰十七
尺与小腰十尺相加得二十七尺为二
御制数理精蕴 下编卷十四 第 8b 页 WYG0799-0822b.png WYG0799-0822c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 9a 页 WYG0799-0823a.png

较与底二十一尺相减馀十二尺折半
得六尺为勾以小腰十尺为弦求得股
八尺为中垂线也如图甲乙丙三角形
甲乙为大腰甲丙为小腰乙丙为底甲
丁为所求中垂线试以甲为心丙为界
作一圜截甲乙大腰于庚截乙丙底边
于戊又将甲乙大腰引长至己作甲己
御制数理精蕴 下编卷十四 第 9b 页 WYG0799-0823b.png WYG0799-0823c.png


庚乙为两腰之较乙丙为底边之和乙
戊为底边之较其乙丙与乙己之比即
同于庚乙与乙戊之比为转比例四率
也
又法以大腰十七尺自乘得二百八十
九尺又以小腰十尺自乘得一百尺两
自乘数相减馀一百八十九尺以底二
十一尺除之得九尺为底边之较与底
御制数理精蕴 下编卷十四 第 9b 页 WYG0799-0823b.png WYG0799-0823c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 10a 页 WYG0799-0824a.png

中垂线也图解同前
设如有斜立锐角三角形大腰二十一尺小腰十七
尺底十尺求形外垂线几何
法以底十尺为一率大腰二十一尺与
小腰十七尺相减馀四尺为二率大腰
二十一尺与小腰十七尺相加得三十
八尺为三率求得四率十五尺二寸为
御制数理精蕴 下编卷十四 第 10b 页 WYG0799-0824b.png WYG0799-0824c.png


底十尺馀五尺二寸折半得二尺六寸
为勾以小腰十七尺为弦求得股十六
尺八尺为形外垂线也如图甲乙丙三
角形甲乙为大腰甲丙为小腰乙丙为
底甲丁为所求形外垂线试以甲为心
丙为界作一圜截甲乙大腰于庚又将
甲乙大腰引长至己作甲己线与甲丙
小腰相等复将乙丙底引长至戊作乙
御制数理精蕴 下编卷十四 第 10b 页 WYG0799-0824b.png WYG0799-0824c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 11a 页 WYG0799-0825a.png

之较乙己为两腰之和自圜外至圜内
所作两线之比例既同于圜外两段转
相比之比例则圜外两段之比例亦必
同于两全线转相比之比例故乙丙与
乙庚之比即同于乙己与乙戊之比为
比例四率既得乙戊则减乙丙馀丙戊
折半得丙丁为勾甲丙为弦求得股即
御制数理精蕴 下编卷十四 第 11b 页 WYG0799-0825b.png WYG0799-0825c.png


又法以大腰二十一尺自乘得四百四
十一尺又以小腰十七尺自乘得二百
八十九尺两自乘数相减馀一百五十
二尺以底十尺除之得十五尺二寸为
底与形外垂线两边连底之总内减底
十尺馀五尺二寸折半得二尺六寸为
勾以小腰十七尺为弦求得股十六尺
八寸为形外垂线也如图甲乙丙三角
御制数理精蕴 下编卷十四 第 11b 页 WYG0799-0825b.png WYG0799-0825c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 12a 页 WYG0799-0826a.png

戊线与甲丙小腰等则成甲丁乙甲丁
戊两勾股形甲乙甲戊皆为弦乙丁丁
戊皆为勾共以甲丁为股而乙丙为两
勾之较乙戊为两勾之和前法以和求
较此法以较求和其理一也图解并同
前
设如有锐角三角形两腰俱五尺底六尺求面积几
御制数理精蕴 下编卷十四 第 12b 页 WYG0799-0826b.png WYG0799-0826c.png


法先以底六尺折半得三尺为勾任以
两腰之一边五尺为弦求得股四尺为
中垂线与底六尺相乘得二十四尺折
半得一十二尺为三角面积也如图甲
乙丙三角形以乙丙底边与甲丁中垂
线相乘成戊乙丙己长方形积比三角
形积正大一倍故折半得三角积也
设如有钝角三角形大腰十七尺小腰十尺底二十
御制数理精蕴 下编卷十四 第 12b 页 WYG0799-0826b.png WYG0799-0826c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 13a 页 WYG0799-0827a.png

与底二十一尺相乘得一百六十八尺
折半得八十四尺为三角面积也如图
甲乙丙三角形先求甲丁垂线既得甲
丁垂线乃与乙丙底边相乘成戊乙丙
己长方形比三角形积正大一倍故折
半得三角积也
又法以甲乙边十七尺乙丙边二十一
御制数理精蕴 下编卷十四 第 13b 页 WYG0799-0827b.png WYG0799-0827c.png


为三边之总折半得二十四尺为半总
以甲乙边十七尺与半总二十四尺相
减馀七尺为甲乙边与半总之较以乙
丙边二十一尺与半总二十四尺相减
馀三尺为乙丙边与半总之较以甲丙
边十尺与半总二十四尺相减馀十四
尺为甲丙边与半总之较乃以半总二
十四尺为一率甲丙边与半总之较十
御制数理精蕴 下编卷十四 第 13b 页 WYG0799-0827b.png WYG0799-0827c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 14a 页 WYG0799-0828a.png

十一尺为三率求得四率十二尺二十
五寸开方得三尺五寸为三角形自中
心至三边之垂线与三边之总四十八
尺相乘得一百六十八尺折半得八十
四尺即三角形之面积或以所得垂线
三尺五寸与半总二十四尺相乘亦得
八十四尺为三角形之面积也此法盖
御制数理精蕴 下编卷十四 第 14b 页 WYG0799-0828b.png WYG0799-0828c.png


面与面为比也如甲乙丙三角形自中
心丁至三边各作一垂线又自中心丁
至三角各作一分角线即成六直角三
角形俱两两相等(丁巳丙与丁庚丙等/丁巳乙与丁戊乙等)
(丁戊甲与/丁庚甲等)又按甲戊度引乙丙线至辛
则乙辛为三边之半总即三较之和(乙/巳)
(与乙戊等即甲丙边与半总之较巳丙/与丙庚等即甲乙边与半总之较丙辛)
(与甲戊甲庚等即乙/丙边与半总之较)试自辛作直角将
御制数理精蕴 下编卷十四 第 14b 页 WYG0799-0828b.png WYG0799-0828c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 15a 页 WYG0799-0829a.png

遂为同式形其乙辛与乙巳之比即同
于壬辛与丁巳之比然乙辛一率乙巳
二率之数虽有而壬辛之数却无又但
知巳丙与丙辛相乘之数即丁巳与壬
辛相乘之数故以巳丙与丙辛相乘之
数为三率(何以知巳丙与丙辛相乘之/数即丁巳与壬辛相乘之数)
(试作壬丙线壬癸线使丙癸与丙辛等/癸角辛角皆为直角癸丙辛角与辛壬)
御制数理精蕴 下编卷十四 第 15b 页 WYG0799-0829b.png WYG0799-0829c.png


(百八十度是庚丙巳角与辛壬癸角等/庚丁巳角与癸丙辛角等是以壬癸丙)
(辛形与丙庚丁巳形为同式形而丙辛/壬勾股形与丁己丙勾股形亦为同式)
(形可互相比例矣以丁己作一率巳丙/作二率丙辛作三率即得四率壬辛是)
(以巳丙二率与丙辛三率相乘之数即/与丁巳一率与壬辛四率相乘之数等)
(故直以己丙丙辛相/乘之数作三率也)其所得四率即丁
己自乘之数是故乙辛与乙巳之比同
于丁己与壬辛相乘之面(即己丙与丙/辛相乘之面)
与丁己自乘之面之比也既得丁己自
御制数理精蕴 下编卷十四 第 15b 页 WYG0799-0829b.png WYG0799-0829c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 16a 页 WYG0799-0830a.png

等又即三角形容圜之半径也既得自
中心至三边之垂线则用垂线与三边
之总相乘所得一长方积(即如用垂线/与三边各相)
(乘所得三长方/积合为一长方)比三角形积大一倍故
折半而得三角形之面积如以垂线与
半总相乘即与三角形积等而不用折
半矣
御制数理精蕴 下编卷十四 第 16b 页 WYG0799-0830b.png WYG0799-0830c.png


四十四尺求内容正方边几何
法先用求中垂线法求得中垂线十二
尺与底边四十四尺相加得五十六尺
为一率中垂线十二尺为二率底边四
十四尺为三率推得四率九尺四寸二
分八釐五毫有馀即三角形内所容正
方之一边也如图甲乙丙三角形甲乙
为大腰甲丙为小腰乙丙为底甲丁为
御制数理精蕴 下编卷十四 第 16b 页 WYG0799-0830b.png WYG0799-0830c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 17a 页 WYG0799-0831a.png

引长作乙癸线为五十六尺又与甲丙
线平行作壬癸线又将甲乙线引长作
壬乙线则成与甲乙丙同式之壬乙癸
三角形复与底线平行作甲子线与丙
癸等即与甲丁垂线等又与甲丁平行
作子丑线与甲丁等则甲丁垂线所作
甲丁丑子正方形即为壬乙癸三角形
御制数理精蕴 下编卷十四 第 17b 页 WYG0799-0831b.png WYG0799-0831c.png


之乙癸底与甲丁方边之比即同于甲
乙丙三角形之乙丙底与戊巳方边之
比故中垂线与底边相加为一率中垂
线为二率底边为三率推得四率为内
容正方之一边也
设如等边三角形每边一尺二寸求内容圜径几何
法先用求中垂线法求得中垂线一尺
零三分九釐二毫有馀以三归之得三
御制数理精蕴 下编卷十四 第 17b 页 WYG0799-0831b.png WYG0799-0831c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 18a 页 WYG0799-0832a.png

内容圜形全径也如图甲乙丙三角形
内容丁圜形先求得甲戊中垂线又自
丙角至甲乙线界作丙巳垂线与甲戊
中垂线相交于丁即三角形之中心亦
即内容圜形之中心故丁戊与丁己即
内容圜形之半径又甲戊乙甲巳丁两
勾股形为同式形甲乙为乙戊之二倍
御制数理精蕴 下编卷十四 第 18b 页 WYG0799-0832b.png WYG0799-0832c.png


戊既为内容圜形之半径则甲丁即为
内容圜形之全径而甲戊中垂线必为
丁戊半径之三倍矣故求得甲戊中垂
线以三归之得丁戊即内容圜形之半
径倍之得庚戊即内容圜形之全径也
设如等边三角形每边一尺二寸求外切圜径几何
法先用求中垂线法求得中垂线一尺
零三分九釐二毫有馀三归四因得一
御制数理精蕴 下编卷十四 第 18b 页 WYG0799-0832b.png WYG0799-0832c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 19a 页 WYG0799-0833a.png

圜形先求得甲戊中垂线又自丙角至
甲乙线界作丙己垂线与甲戊中垂线
相交于丁即三角形之中心亦即外切
圜形之中心故甲丁与丙丁即外切圜
形之半径又甲戊乙甲巳丁两勾股形
为同式形甲乙为乙戊之二倍则甲丁
亦必为丁己或丁戊之二倍甲丁既为
御制数理精蕴 下编卷十四 第 19b 页 WYG0799-0833b.png WYG0799-0833c.png


三分之二而甲戊中垂线却为甲庚全
径之四分之三矣故求得甲戊中垂线
三归四因得甲庚即外切圜形之全径
也
又法以每边一尺二寸自乘三归四因
开方得一尺三寸八分五釐六毫有馀
即外切圜形全径也如图甲乙丙三角
形外切甲乙丁丙圜形试自甲角作甲
御制数理精蕴 下编卷十四 第 19b 页 WYG0799-0833b.png WYG0799-0833c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 20a 页 WYG0799-0834a.png

两勾股形为同式形甲乙既为乙戊之
二倍则甲丁亦必为乙丁之二倍故甲
丁自乘方积比乙丁自乘方积大四倍
若依勾弦求股之法言之则甲丁弦自
乘方积内减乙丁勾自乘方积所馀为
甲乙股自乘之方积今甲丁弦自乘方
积既为乙丁勾自乘方积之四倍则是
御制数理精蕴 下编卷十四 第 20b 页 WYG0799-0834b.png WYG0799-0834c.png


方积之四分之三矣故以一边自乘三
归四因即与全径自乘之方积等而开
方得外切圜形之全径也
设如有锐角三角形大腰三百三十八尺小腰三百
尺底四百一十八尺求内容圜径几何
法先用求中垂线法求得中垂线二百
四十尺与底四百一十八尺相乘得一
十万零三百二十尺以大腰三百三十
御制数理精蕴 下编卷十四 第 20b 页 WYG0799-0834b.png WYG0799-0834c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 21a 页 WYG0799-0835a.png

十五尺即内容圜半径倍之得一百九
十尺即内容圜全径也如图甲乙丙三
角形内容戊圜形试自圜之中心至甲
乙丙三角各作戊甲戊乙戊丙三线遂
分甲乙丙三角形为甲戊乙甲戊丙乙
戊丙三三角形其三边皆为三角形之
底而戊巳半径皆为三角形之垂线今
御制数理精蕴 下编卷十四 第 21b 页 WYG0799-0835b.png WYG0799-0835c.png


长方积原比甲乙丙三角形积大一倍
即如将所分三三角形各用垂线乘底
边所得之三长方积合为一长方也三
长方之长虽不同而阔则一故各以长
除积而得阔者即如合三角形之三边
除三角形之倍积而得半径也
设如有锐角三角形大腰一百八十三尺小腰一百
六十八尺底二百二十五尺求外切圜径几何
御制数理精蕴 下编卷十四 第 21b 页 WYG0799-0835b.png WYG0799-0835c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 22a 页 WYG0799-0836a.png

尺为二率大腰一百八十三尺为三率
推得四率二百二十八尺七寸五分即
外切圜径也如图甲乙丙三角形甲乙
为小腰甲丙为大腰乙丙为底甲丁为
中垂线试作切三角一圜自甲角至圜
对界作甲戊全径线又自丙角至戊作
丙戊线则甲丙戊三角形之丙角立于
御制数理精蕴 下编卷十四 第 22b 页 WYG0799-0836b.png WYG0799-0836c.png


分甲丁乙三角形之丁角等而戊角与
乙角皆对甲丙弧其度又等故甲丙戊
与甲丁乙两三角形为同式形是以甲
丁与甲乙之比同于甲丙与甲戊之比
而为相当比例四率也
设如有钝角三角形大腰十七尺小腰十尺底二十
一尺求外切圜径几何
法用求中垂线法求得中垂线八尺为
御制数理精蕴 下编卷十四 第 22b 页 WYG0799-0836b.png WYG0799-0836c.png


御制数理精蕴 下编卷十四 第 23a 页 WYG0799-0837a.png

外切圜径也如图甲乙丙三角形甲乙
为小腰甲丙为大腰乙丙为底甲丁为
中垂线试作切三角一圜自甲角至圜
对界作甲戊全径线又自丙角至戊作
丙戊线则甲丙戊三角形之丙角立于
圜界之一半必为直角与甲丁垂线所
分甲丁乙三角形之丁角等而戊角与
御制数理精蕴 下编卷十四 第 23b 页 WYG0799-0837b.png WYG0799-0837c.png


与甲丁乙两三角形为同式形是以甲
丁与甲乙之比同于甲丙与甲戊之比
而为相当比例四率也
御制数理精蕴 下编卷十四 第 23b 页 WYG0799-0837b.png WYG0799-0837c.png

