声明:本站书库内容主要引用自 archive.org,kanripo.org, db.itkc.or.kr 和 zh.wikisource.org
御制数理精蕴 下编卷九 第 1a 页 WYG0799-0592a.png

御制数理精蕴下编卷九
线部七
借衰互徵
叠借互徵
御制数理精蕴 下编卷九 第 2a 页 WYG0799-0593a.png

借衰互徵者有总数而无分数或有分数而无总数
或无总数分数之实率而但有其盈率则不得不别
借一衰数以为比例然后可以得其真数故曰借衰
然而所借之衰又各不同有借于本数之中者有借
于本数之外者借彼徵此借虚徵实故曰互徵盖先
借各项衰数合而为总衰数以总衰数与总真数相
比即若各项衰数与各项真数之比也或先借总衰
御制数理精蕴 下编卷九 第 2b 页 WYG0799-0593b.png WYG0799-0593c.png


相比即若总衰数与总真数之比也或以各衰数之
较与真数之较相比即若各项衰数与各项真数之
比也要之皆就比例之法而推广之耳
设如有银一千八百两命甲乙二人按分分之甲分
比乙分有五倍问甲乙各得几何
法借一为乙衰五为甲衰并之得六为
一率总银一千八百两为二率乙衰一
为三率得四率三百两即乙所分之数
御制数理精蕴 下编卷九 第 2b 页 WYG0799-0593b.png WYG0799-0593c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 3a 页 WYG0799-0594a.png

相较则甲有乙之五倍也此法既云甲
有乙五倍则是甲有五分乙有一分故
借一为乙衰五为甲衰并之得六为总
衰以总衰与总银之比即若乙一衰与
乙银一分之比也(此法即和数比例因/借衰之首故设一最)
(易者以发/明其理云)
设如有三官接任共历一百年第二官比前官加一
御制数理精蕴 下编卷九 第 3b 页 WYG0799-0594b.png WYG0799-0594c.png


官各该几年
法借一衰为第一官年数借二衰多六
年为第二官年数借四衰多十年为第
三官年数并三官衰数得七为一率并
后二官共多十六年于总年数内减之
馀八十四年为二率第一官一衰为三
率得四率十二年为第一官年数倍之
加多六年得三十年为第二官年数又
御制数理精蕴 下编卷九 第 3b 页 WYG0799-0594b.png WYG0799-0594c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 4a 页 WYG0799-0595a.png

也此法第一官既借一衰则第二官加
一倍零六年者当借二衰多六年而第
三官既比第二官又加一倍则当借四
衰多十二年因少二年故借四衰多十
年为第三官衰数也
设如有甲乙丙三人共银四十四两乙比甲银多一
倍零四两丙比甲乙二人共数又多六两求各人
御制数理精蕴 下编卷九 第 4b 页 WYG0799-0595b.png WYG0799-0595c.png


法借一为甲衰借二多四两为乙衰借
三多十两为丙衰并三衰得六为一率
并乙丙二人多数为十四两于总银内
减之馀三十两为二率甲衰一为三率
得四率五两即甲银倍之加多四两得
十四两为乙银并甲乙银又加多六两
得二十五两即丙银也此法既以一为
甲衰乙比甲加一倍零四两故借二多
御制数理精蕴 下编卷九 第 4b 页 WYG0799-0595b.png WYG0799-0595c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 5a 页 WYG0799-0596a.png

二并之为三乙比甲多四两丙比甲乙
共数又多六两并之为十两也
设如有甲乙二人入山采果共得三百枚但云甲数
加六百枚乙数加二百枚则甲数比乙数多二倍
问甲乙各得几何
法借三为甲衰借一为乙衰并之得四
为一率以三百枚与六百枚二百枚相
御制数理精蕴 下编卷九 第 5b 页 WYG0799-0596b.png WYG0799-0596c.png


得四率二百七十五即乙一分之数减
加数二百馀七十五即乙数以七十五
与三百枚相减馀二百二十五即甲数
以乙七十五与甲二百二十五相较则
甲多二倍也此法既云甲比乙多二倍
则甲为三分乙为一分故借三为甲衰
一为乙衰并之为总衰作一率又以原
果与两加数相并为总数作二率盖总
御制数理精蕴 下编卷九 第 5b 页 WYG0799-0596b.png WYG0799-0596c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 6a 页 WYG0799-0597a.png

设如有银一百九十六两买驼四匹马六匹驴十头
马比驴价加一倍零二两驼比马价加一倍零四
两问各价银若干
法借一衰为驴价以驴十因之得十借
二衰多二两为马价以马六因之得十
二衰多十二两(一马多二两六/马故多十二两)借四衰
多八两为驼价以驼四因之得十六衰
御制数理精蕴 下编卷九 第 6b 页 WYG0799-0597b.png WYG0799-0597c.png


衰数(驴十马十/二驼十六)共三十八为一率又并
驼马多价(驼三十二两/马十二两)共四十四两于
总银内减之馀一百五十二两为二率
驴一衰为三率得四率四两即驴一头
之价倍之加多二两得十两即马一匹
之价又倍之加多四两得二十四两即驼
一匹之价也此法既借一衰为驴价马
比驴加一倍零二两故借二衰多二两
御制数理精蕴 下编卷九 第 6b 页 WYG0799-0597b.png WYG0799-0597c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 7a 页 WYG0799-0598a.png

为驼价也乃以各数因之(驴十马/六驼四)故得
各项总衰数也
设如问一人岁数答曰我比弟长二年父年倍我仍
多两岁伯父兼我三人岁数再加四年整百岁问
四人各得年数几何
法借一衰为其弟岁数借一衰零二年
为本人岁数倍之得二衰零四年再加
御制数理精蕴 下编卷九 第 7b 页 WYG0799-0598b.png WYG0799-0598c.png


并之得四衰零八年为其伯之岁数即
以四衰为一率八年四年相并得十二
年与百岁相减馀八十八年为二率其
弟一衰为三率得四率二十二即其弟
之岁数加长二年得二十四即本人之
岁数倍本人岁数再加多两岁得五十
即其父之岁数并三人岁数得九十六
即其伯之岁数再加四年是为整百岁
御制数理精蕴 下编卷九 第 7b 页 WYG0799-0598b.png WYG0799-0598c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 8a 页 WYG0799-0599a.png

也其父年比本人加倍又多两岁故借
二衰零六年为其父岁数也(加倍为二/衰零四年)
(又加多两岁故为/二衰零六年也)将三人岁数相并得
四衰零八年为其伯之岁数再加四年
方整百岁则减四年又减所零之八年
馀八十八年即四衰相当之数也
设如漏壶一具上有渴乌注水凡十二时而满下有
御制数理精蕴 下编卷九 第 8b 页 WYG0799-0599b.png WYG0799-0599c.png


几时可得水满
法以十二时与十八时相乘得二百一
十六时即借二百一十六分为壶水衰
数又以十二时与十八时相减馀六时
即借六分为一时水满分数乃以六分
为一率一时为二率二百一十六分为
三率得四率三十六即是水满一壶之
时也此法以十二时乘十八时者即借
御制数理精蕴 下编卷九 第 8b 页 WYG0799-0599b.png WYG0799-0599c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 9a 页 WYG0799-0600a.png

八时尽二百一十六分则一时泄十二
分一时满十八分而泄十二分则壶中
所存止得六分故以十二减十八馀六
分为一时所满之水也满水六分既得
一时则壶中满二百一十六分而得三
十六时矣
设如漏壶一座注水于内下有三孔大孔流水二时
御制数理精蕴 下编卷九 第 9b 页 WYG0799-0600b.png WYG0799-0600c.png


三孔齐开问水几时可尽
法以大孔之二时乘中孔之三时得六
时又以小孔之六时乘之得三十六时
即借三十六分为壶水总衰数以大孔
二时除之得十八分以中孔三时除之
得十二分以小孔六时除之得六分并
三数得三十六为一率一时为二率借
衰三十六为三率得四率一时即一时
御制数理精蕴 下编卷九 第 9b 页 WYG0799-0600b.png WYG0799-0600c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 10a 页 WYG0799-0601a.png

分中孔三时流尽则一时流十二分小
孔六时流尽则一时流六分故并三数
而为一时所流者有三十六分今壶水
止有三十六分故一时可以流尽也
设如有人自乡上城共一百二十里今行尚未到若
以行过路六分之一与馀路三分之一相加便是
到城里数问该若干
御制数理精蕴 下编卷九 第 10b 页 WYG0799-0601b.png WYG0799-0601c.png


率馀路三分即借三衰为三率得四率
二十四里即到城里数也此法借十五
衰为一率者因馀路取三分之一尚馀
二分又取行过路六分之一补足馀路
二分之数是行过路之一分即抵馀路
之二分也今将馀路一分借一衰则行
过路一分当借二衰六分则当借十二
衰再加馀路三衰是共得十五衰故十
御制数理精蕴 下编卷九 第 10b 页 WYG0799-0601b.png WYG0799-0601c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 11a 页 WYG0799-0602a.png

设如有井深至底二丈六尺不知水深若干但云自
水面向上取三分之一从水面往下取四分之一
相并便是水深数问该几何
法借十三衰为一率二丈六尺为二率
自水面往下四分即借四衰为三率得
四率八尺即水之深也此法借十三衰
为一率者因水面往下取四分之一尚
御制数理精蕴 下编卷九 第 11b 页 WYG0799-0602b.png WYG0799-0602c.png


水面下三分之数是水面上之一分即
准水面下之三分也今将水面下一分
借一衰则水面上一分当借三衰一分
借三衰则三分必当借九衰再加水面
下四衰是共得十三衰故十三衰与二
丈六尺之比即水面下四分与八尺之
比也
设如有人问此时系何时刻答曰自子正到此时时
御制数理精蕴 下编卷九 第 11b 页 WYG0799-0602b.png WYG0799-0602c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 12a 页 WYG0799-0603a.png

法借二衰为自子正到此时衰数(时折/半者)
(定为一衰今用/全数故借二衰)又借三衰为自此时到
午正衰数(三分故借三衰因三分之一/与折半之数相等故亦将一)
(分借/一衰)并之得五衰为子正到午正之分
为一率又计子正到午正得十二小时
因化为七百二十分为二率自子正到
此时二衰为三率得四率二百八十八
御制数理精蕴 下编卷九 第 12b 页 WYG0799-0603b.png WYG0799-0603c.png


三刻三分也此法因题言自子正到此
时时刻折半故以折半数借为一衰今
用全数为自子正起算故借二衰题又
言到午正时刻三分之一与折半之数
相加则是折半数即与三分之一之数
相等故将三分亦借为三衰是子正到
午正共为五衰矣计子正到午正时刻
得七百二十分故五衰与七百二十分
御制数理精蕴 下编卷九 第 12b 页 WYG0799-0603b.png WYG0799-0603c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 13a 页 WYG0799-0604a.png

分即自子正到寅正三刻三分也
设如有人问到日落得几时答曰自日出到此时时
刻取四分之一从此时到日落时刻折半两数相
加即是此时时分
法借二衰为自此时到日落时衰数(时/折)
(半者借一衰今用/全数故借二衰)又借四衰为自日出
到此时衰数(四分故借四衰因四分之/一与折半之数相等故亦)
御制数理精蕴 下编卷九 第 13b 页 WYG0799-0604b.png WYG0799-0604c.png


长短如自日出至日落止有十小时即
化作六百分为二率自此时到日落二
衰为三率得四率二百分收为三小时
一刻五分即到日落之时分也此法因
题言自此时到日落时刻折半故以折
半数借为一衰今用全数则当借为二
衰题又言自日出到此时四分之一与
折半之数相加则是折半数即与四分
御制数理精蕴 下编卷九 第 13b 页 WYG0799-0604b.png WYG0799-0604c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 14a 页 WYG0799-0605a.png

日落时刻得六百分则六衰与六百分
之比即二衰与二百分之比故以二百
分收为三时一刻五分也
设如有羊一群不知数目但云卖去三分之一又分
四分之一另为一群下馀一千只问原共数几何
法以两分母相乘得十二为总衰内减
三分之一馀八又减四分之一馀五为
御制数理精蕴 下编卷九 第 14b 页 WYG0799-0605b.png WYG0799-0605c.png


四率二千四百即共数也此法因题言
三分之一四分之一两分子同分母不
同故以两分母相乘为总衰分内减三
分之一又减四分之一所馀五即如总
数分十二分而一千为其五分也故五
衰与一千之比即如十二衰与二千四
百之比也
设如有羊一群不知数目但云赏人七分之五又将
御制数理精蕴 下编卷九 第 14b 页 WYG0799-0605b.png WYG0799-0605c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 15a 页 WYG0799-0606a.png

数内去七分之五馀一十(将三十五分/为七分每分)
(得五今去五分为二/十五故仍馀一十也)又将一十为所馀
羊衰数内去五分之三馀四(将一十分/为五分每)
(分得二今去三分/为六故仍馀四也)即以四为一率所馀
羊八百只为二率总衰三十五为三率
得四率七千即原羊共数也此法盖因
共数为七千内去七分之五是去五千
御制数理精蕴 下编卷九 第 15b 页 WYG0799-0606b.png WYG0799-0606c.png


千二百仍馀八百故借总衰三十五内
去七分之五所馀又去五分之三而得
馀衰四以馀衰四与馀羊八百之比即
若总衰三十五与总羊七千之比也此
法与前法微异者前法虽有三分四分
之不同是于总数中计分故其为分则
一此法赏人七分之五者是去总数内
七分之五而卖五分之三者乃赏人后
御制数理精蕴 下编卷九 第 15b 页 WYG0799-0606b.png WYG0799-0606c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 16a 页 WYG0799-0607a.png

其比例仍同也
设如有田七百四十二亩内有耕者种者耘者种者
比耕者得十分之七耘者比种者得五分之三问
每项各几何
法以两分母两分子互相连乘共得一
千零五十为耕者衰数此数十分之取
其七分得七百三十五为种者衰数此
御制数理精蕴 下编卷九 第 16b 页 WYG0799-0607b.png WYG0799-0607c.png


耘者衰数并三衰数得二千二百二十
六为一率七百四十二亩为二率以耕
者衰数一千零五十为三率得四率三
百五十亩即所耕之田以种者衰数七
百三十五为三率得四率二百四十五
亩即所种之田以耘者衰数四百四十
一为三率得四率一百四十七亩即所
耘之田也此法因分母分子皆不同恐
御制数理精蕴 下编卷九 第 16b 页 WYG0799-0607b.png WYG0799-0607c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 17a 页 WYG0799-0608a.png

而各分各数俱可比例而得矣
设如远望一塔上露三丈二尺中有林木遮去三分
之二下尚露五分之一问共高若干
法先借一数可分为三分五分者乃借
三十为总衰此数三分之二得二十又
五分之一得六两数相加得二十六与
总衰三十相减馀四为一率上露三丈
御制数理精蕴 下编卷九 第 17b 页 WYG0799-0608b.png WYG0799-0608c.png


二十四丈即塔之高也此法以减馀四
衰与上露三丈二尺之比即总衰三十
与塔总高二十四丈之比也二十四丈
三分之二得十六丈五分之一得四丈
八尺相加得二十丈零八尺又加上露
三丈二尺则共二十四丈也
又法于借衰三十内减去三分之二(减/去)
(二/十)又减五分之一(减去/六)馀四衰即以四
御制数理精蕴 下编卷九 第 17b 页 WYG0799-0608b.png WYG0799-0608c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 18a 页 WYG0799-0609a.png

百四十尺矣
设如有木匠与瓦匠小工三项分工价瓦匠得木匠
五分之二小工得木匠四分之一瓦匠比小工多
一两二钱问每项工价若干
法以两分母两分子连乘共得四十为
木匠衰数此数五分之二得十六为瓦
匠衰数四分之一得十为小工衰数又
御制数理精蕴 下编卷九 第 18b 页 WYG0799-0609b.png WYG0799-0609c.png


一两二钱为二率木匠衰数四十为三
率得四率八两即木匠价取五分之二
得三两二钱即瓦匠价取四分之一得
二两即小工价以二两与三两二钱相
减馀一两二钱即瓦匠多于小工之数
也此法亦以题中分母分子连乘作衰
数但用瓦匠比小工所多衰数银数与
木匠衰数银数为比例何也盖各项衰
御制数理精蕴 下编卷九 第 18b 页 WYG0799-0609b.png WYG0799-0609c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 19a 页 WYG0799-0610a.png

银数之比也又瓦匠衰数多于小工衰
数之六与瓦匠银数多于小工银数一
两二钱之比即同于小工衰数与小工
银数之比又即同于木匠衰数与木匠
银数之比故直以六衰与多一两二钱
为一率二率也
设如有金不足色欲炼成上等好金第一次入炉煅
御制数理精蕴 下编卷九 第 19b 页 WYG0799-0610b.png WYG0799-0610c.png


入炉煅去五分之一第四次入炉煅去六分之一
方净剩上等好金二十七两问原金几何
法借三分四分五分六分俱分得尽之
六十为原金总衰此数三分之一得二
十四分之一得十五五分之一得十二
六分之一得十四数相并得五十七与
原借数六十相减馀三为一率净剩金
二十七两为二率总衰六十为三率得
御制数理精蕴 下编卷九 第 19b 页 WYG0799-0610b.png WYG0799-0610c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 20a 页 WYG0799-0611a.png

衰中亦减去四次之数所馀为三衰以
三衰与二十七两之比即六十衰与五
百四十两之比也
设如有铜不知斤数但云取七分之三作上等仪器
又取所馀之五分之二作中等仪器又取所馀之
四分之一作三等仪器仍馀五十四斤问原铜共
数几何
御制数理精蕴 下编卷九 第 20b 页 WYG0799-0611b.png WYG0799-0611c.png


衰数取其七分之三馀八十为二次馀
铜衰数(一百四十分为七分每分二十/今去三分为六十仍馀八十也)
又将所馀八十取其五分之二馀四十
八为三次馀铜衰数(八十分为五分每/分十六今去二分)
(为三十二仍/馀四十八也)又将所馀四十八取其四
分之一馀三十六为所馀衰数(四十八/分为四)
(分每分十二今去一分/十二仍馀三十六也)即以三十六为
一率馀铜五十四斤为二率总衰一百
御制数理精蕴 下编卷九 第 20b 页 WYG0799-0611b.png WYG0799-0611c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 21a 页 WYG0799-0612a.png

三是去九十斤馀一百二十斤又将一
百二十斤内去五分之二是去四十八
斤馀七十二斤又将七十二斤内去四
分之一是去十八斤馀五十四斤而与
原剩数合也此法亦是按节次另定分
数与均分者不同故立衰数亦按节次
减去取其馀衰三十六与馀铜五十四
御制数理精蕴 下编卷九 第 21b 页 WYG0799-0612b.png WYG0799-0612c.png


百一十斤之比也
设如问一老人岁数但云加三分之二减四分之一
得一百三十六岁求其岁数几何
法借十二为总衰数此数三分之二为
八四分之一为三于总衰十二内加八
减三得十七为一率一百三十六岁为
二率总衰十二为三率得四率九十六
岁即老人岁数也此法借十二衰即三
御制数理精蕴 下编卷九 第 21b 页 WYG0799-0612b.png WYG0799-0612c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 22a 页 WYG0799-0613a.png

之二也又减三即减四分之一也所得
十七即加减衰数也以加减衰数与加
减年数之比即若所借总衰与所得岁
数之比也
设如有一数但云其数二分之一三分之一四分之
一五分之一六分之一共并为五百二十二问原
数几何
御制数理精蕴 下编卷九 第 22b 页 WYG0799-0613b.png WYG0799-0613c.png


分六分者乃借六十为总衰数此数依
法剖之其二分之一为三十其三分之
一为二十其四分之一为十五其五分
之一为十二其六分之一为十并之得
八十七为一率共并数五百二十二为
二率总衰六十为三率得四率三百六
十即原数也此法借数六十与原数为
比者因原数隐而未露故虚借一数作
御制数理精蕴 下编卷九 第 22b 页 WYG0799-0613b.png WYG0799-0613c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 23a 页 WYG0799-0614a.png

百六十其比例同也
设如有马一群但云加一倍又加二分之一又加三
分之一又加四分之一又加一并原数共一百一
十二匹问原数几何
法先借一数可分为二分三分四分者
乃借十二为衰数此数加一倍得二十
四又加二分之一为六又加三分之一
御制数理精蕴 下编卷九 第 23b 页 WYG0799-0614b.png WYG0799-0614c.png


为一率共数一百一十二减一馀一百
一十一为二率衰数十二为三率得四
率三十六即原数也此法与前法同但
题中又加一匹是真数也故于总数内
减去一匹为比例盖加分所得衰数三
十七与加分所得共数一百一十一之
比即若所借原衰十二与原数三十六
之比也
御制数理精蕴 下编卷九 第 23b 页 WYG0799-0614b.png WYG0799-0614c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 24a 页 WYG0799-0615a.png

将此利加入本银第三次得利比本为五分之三
三次本利共银一千四百两问原本银若干
法借六十为本银衰数取其三分之二
得四十与六十相加得一百又将一百
取其四分之三得七十五与一百相加
得一百七十五又将一百七十五取其
五分之三得一百零五与一百七十五
御制数理精蕴 下编卷九 第 24b 页 WYG0799-0615b.png WYG0799-0615c.png


千四百两为二率原借衰数六十为三
率得四率三百两即原本银数也盖三
百两三分之二得二百与本银相加得
五百于五百内取四分之三得三百七
十五仍与五百相加得八百七十五于
八百七十五内取五分之三得五百二
十五仍与八百七十五相加得一千四
百以合原数其借六十为本银衰数加
御制数理精蕴 下编卷九 第 24b 页 WYG0799-0615b.png WYG0799-0615c.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 25a 页 WYG0799-0616a.png

二次本利共衰也又加五分之三得二
百八十即第三次本利共衰也以本利
共衰与本利共银之比即如本银借衰
与原有本银之比也
御制数理精蕴 下编卷九 第 26a 页 WYG0799-0616c.png

叠借互徵者因原问内设数隐伏一次借衰尚不能
得其真数故不得不借两数以比较之先借一数与
原数相较复借一数与原数相较然后据两较以立
算而真数可得故曰叠借盖以叠借之数比原问之
数或多或少乃作盈朒法算之以求两借数之较也
故其较之一多一少者用加或两较俱多两较俱少
者用减一如盈朒之例以两差数之较与两借数之
御制数理精蕴 下编卷九 第 26b 页 WYG0799-0616d.png WYG0799-0617a.png


差数以两差数之较与互乘所得两差数之较为比
而得所求之真数其法虽繁实有条理亦借数之巧
也
设如有银一百两命甲丙丁三人分之甲比丙多一
倍丙比丁多二倍问每人应得几何
法先借十二两为甲银衰数则丙应得
六两(比甲少/一倍)丁应得二两(比丙少/二倍)并三
数得二十两与原银一百两相较少八
御制数理精蕴 下编卷九 第 26b 页 WYG0799-0616d.png WYG0799-0617a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 27a 页 WYG0799-0617c.png

(倍/)并三数得四十两与原银一百两相
较仍少六十两乃以前借数十二两少
八十两书于右后借数二十四两少六
十两书于左作两不足法算之于是两
少数相减馀二十两为一率两借数相
减馀十二两为二率前借数与原数相
较之少八十两为三率得四率四十八
御制数理精蕴 下编卷九 第 27b 页 WYG0799-0617d.png WYG0799-0618a.png


甲银数或以后借数与原数相较之少
六十两为三率得四率三十六两加入
后借数二十四两亦得六十两为甲银
数既得甲银数减一倍得三十两即丙
银数再取丙银三分之一得十两即丁
银数也(因丙银比丁银多二倍故于/丙银中取三分之一即丁银)此
法先借一人银数加减出三人银数与
原总银相较得其差数又借一人银数
御制数理精蕴 下编卷九 第 27b 页 WYG0799-0617d.png WYG0799-0618a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 28a 页 WYG0799-0618c.png

人两借数之较也又将两差数相减(因/两)
(差俱少故相减如/一多一少则相加)是得三人两差数之
较也乃以比例求之以三人两差数之
较比一人两借数之较即同于三人共
数与原总银之差比一人借数与本银
之差也故以二十两与十二两之比同
于八十两与四十八两之比为借数十
御制数理精蕴 下编卷九 第 28b 页 WYG0799-0618d.png WYG0799-0619a.png


与十二两之比同于六十两与三十六
两之比为借数二十四两少于甲本银
之差数各与借数相加皆得甲本银数
也(因其为少故与借数相加若/差数为多则与借数相减)此即盈
朒先求适足之法盖两少数相差二十
两由于两借数之相差十二两如欲补
足所少之八十两则应加四十八两或
欲补足所少之六十两则应加三十六
御制数理精蕴 下编卷九 第 28b 页 WYG0799-0618d.png WYG0799-0619a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 29a 页 WYG0799-0619c.png

相加立算则先借四十八两为甲银衰
数丙应得二十四两丁应得八两并三
数得八十两与原银一百两相较少二
十两再借六十六两为甲银衰数丙应
得三十三两丁应得十一两并三数得
一百一十两与原银一百两相较则多
十两乃以前借数四十八两少二十两
御制数理精蕴 下编卷九 第 29b 页 WYG0799-0619d.png WYG0799-0620a.png


左作一盈一朒法算之于是一多数一
少数相加得三十两为一率两借数相
减馀十八两为二率前借数与原数相
较之少二十两为三率得四率十二两
加入前借数四十八两共得六十两即
甲银数如以后借数与原数相较之多
十两为三率得四率六两与后借数六
十六两相减亦得六十两为甲银数既
御制数理精蕴 下编卷九 第 29b 页 WYG0799-0619d.png WYG0799-0620a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 30a 页 WYG0799-0620c.png

又法既得两借数之差用互乘以齐其
分以前借数四十八两互乘后多十两
为加四十八倍得多四百八十两以后
借数六十六两互乘前少二十两为加
六十六倍得少一千三百二十两乃以
互乘所得一多一少两数相加得一千
八百两为二率原一多一少两数相加
御制数理精蕴 下编卷九 第 30b 页 WYG0799-0620d.png WYG0799-0621a.png


六十两即甲银数也盖所加四十八倍
与六十六倍相差为十八倍则互乘所
得一多一少两数相差之一千八百两
即十八倍总银数也(见盈/朒法)然甲银为总
银之三十分之十八(盖两差数之较为/三十则两借数之)
(较为十八少数为二十则借数加一十/二多数为一十则借数减六皆三十与)
(十八之/比例也)必为十八倍总银之三十分之
一(盖三十分之十八者将总银分为三/十分而得其十八分也若十八倍总)
御制数理精蕴 下编卷九 第 30b 页 WYG0799-0620d.png WYG0799-0621a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 31a 页 WYG0799-0621c.png

甲银数也
设如有香炉二座不言重数但知炉盖一个重一百
五十斤如以盖加甲炉则重于乙炉二倍以盖加
乙炉乃与甲炉相等求甲乙二炉各重几何
法先借三十斤为甲炉衰数加盖一百
五十斤共一百八十斤内取三分之一
得六十斤为乙炉衰数(因甲炉加盖比/乙炉重二倍故)
御制数理精蕴 下编卷九 第 31b 页 WYG0799-0621d.png WYG0799-0622a.png


盖一百五十斤共二百一十斤比所借
甲炉衰数三十斤多一百八十斤则是
所借甲炉衰数三十斤少一百八十斤
再借九十斤为甲炉衰数加盖一百五
十斤共二百四十斤内取三分之一得
八十斤为乙炉衰数以乙炉衰数加盖
一百五十斤共二百三十斤比所借甲
炉衰数九十斤多一百四十斤则是所
御制数理精蕴 下编卷九 第 31b 页 WYG0799-0621d.png WYG0799-0622a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 32a 页 WYG0799-0622c.png

斤书于右后借甲炉衰数九十斤少一
百四十斤书于左作两朒法算之于是
两少数相减馀四十斤为一率两借数
相减馀六十斤为二率前借数与原数
相较之少一百八十斤为三率得四率
二百七十斤加入前借数三十斤共三
百斤即甲炉之重加盖一百五十斤共
御制数理精蕴 下编卷九 第 32b 页 WYG0799-0622d.png WYG0799-0623a.png


十斤即乙炉之重加盖一百五十斤共
三百斤与甲炉相等也
又法既得两借数之差用互乘以齐其
分以前借数三十斤互乘后少一百四
十斤为加三十倍得少四千二百斤以
后借数九十斤互乘前少一百八十斤
为加九十倍得少一万六千二百斤乃
以互乘所得两少数相减馀一万二千
御制数理精蕴 下编卷九 第 32b 页 WYG0799-0622d.png WYG0799-0623a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 33a 页 WYG0799-0623c.png

甲炉之重数也盖所加三十倍与九十
倍相差为六十倍则互乘所得两少数
相差之一万二千斤即六十倍总差数
也然甲炉重数为总差数之四十分之
六十(盖两差数之较为四十则两借数/之较为六十少数为一百八十则)
(借数加二百七十皆四/十与六十之比例也)必为六十倍总
差数之四十分之一(盖四十分之六十/者将总差数分为)
御制数理精蕴 下编卷九 第 33b 页 WYG0799-0623d.png WYG0799-0624a.png


四十分与一万二千斤之比即同于一
分与三百斤之比也
设如有铜铸甲乙二钟未称斤数但云取乙钟铜八
十斤入甲钟则所馀得甲钟四分之一若取甲钟
铜八十斤入乙钟则所馀得乙钟三分之二问二
钟各得铜数若干
法先借一百二十斤为甲钟衰数取乙
钟铜八十斤加入甲钟则甲钟得二百
御制数理精蕴 下编卷九 第 33b 页 WYG0799-0623d.png WYG0799-0624a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 34a 页 WYG0799-0624c.png

得一百三十斤为乙钟衰数(此乙钟未/取八十斤)
(入甲钟时得一/百三十斤也)若取甲钟铜八十斤加
入乙钟则乙钟得二百一十斤而甲钟
止馀四十斤(甲钟一百二十斤中去/八十斤故馀四十斤)加
一半二十斤得六十斤为乙钟数(因取/甲钟)
(铜八十斤入乙钟所馀得乙钟三分之/二故四十斤为三分之二而加一分为)
(二十斤共六十/斤为乙钟数)而与乙钟二百一十斤
御制数理精蕴 下编卷九 第 34b 页 WYG0799-0624d.png WYG0799-0625a.png


斤为甲钟衰数取乙钟铜八十斤加入
甲钟则甲钟得四百四十斤此数四分
之得一百一十斤(因取乙钟铜八十斤/入甲钟所馀得甲钟)
(之四分之一故四分/之为乙钟之一分)加八十斤得一百
九十斤为乙钟衰数(此乙钟未取八十/斤入甲钟时得一)
(百九十/斤也)若取甲钟铜八十斤加入乙钟
则乙钟得二百七十斤而甲钟止馀二
百八十斤(甲钟三百六十斤中去八/十斤故馀二百八十斤)加
御制数理精蕴 下编卷九 第 34b 页 WYG0799-0624d.png WYG0799-0625a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 35a 页 WYG0799-0625c.png

(为三分之二而加一分为一百四/十斤共四百二十斤为乙钟数)而与
乙钟二百七十斤相较则多一百五十
斤乃将前借数一百二十斤少一百五
十斤书于右后借数三百六十斤多一
百五十斤书于左用盈朒法算之于是
以一多一少两数相加得三百为一率
两借数相减馀二百四十为二率前借
御制数理精蕴 下编卷九 第 35b 页 WYG0799-0625d.png WYG0799-0626a.png


率得四率一百二十斤加前借数一百
二十斤共二百四十斤为甲钟斤数加
入乙钟铜八十斤为三百二十斤四分
之得八十斤(既取乙钟铜八十斤/入甲钟故馀此数)再加
入甲钟铜八十斤得一百六十斤为乙
钟斤数也
又法既得两借数之差用互乘以齐其
分以前借数一百二十斤互乘后多一
御制数理精蕴 下编卷九 第 35b 页 WYG0799-0625d.png WYG0799-0626a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 36a 页 WYG0799-0626c.png

少一百五十斤为加三百六十倍得少
五万四千斤乃以互乘所得一多一少
两数相加得七万二千斤为二率原一
多一少两数相加得三百斤为一率甲
钟一为三率得四率二百四十斤即甲
钟重数也盖所加一百二十倍与三百
六十倍相差为二百四十倍则互乘所
御制数理精蕴 下编卷九 第 36b 页 WYG0799-0626d.png WYG0799-0627a.png


即二百四十倍总差数也然甲钟重数
为总差数之三百分之二百四十必为
二百四十倍总差数之三百分之一故
以三百分与七万二千斤之比即同于
一分与二百四十斤之比也
设如甲丙二人入山采矿皆不知所得之数但云甲
与丙二十四两则所馀得丙之四分之一若丙与
甲三十两则所馀得甲之六分之一问两人各得
御制数理精蕴 下编卷九 第 36b 页 WYG0799-0626d.png WYG0799-0627a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 37a 页 WYG0799-0627c.png

十四两得六十四两此数四分之得十
六两(因甲得丙四分之一/故将丙数四分也)加二十四两
得四十两为甲之衰数(因甲与丙二十/四两所馀得丙)
(四分之一故仍以二十/四两加入为甲衰数也)若丙与甲三十
两则甲得七十两而丙止馀十两六因
之得六十两为甲数(因丙与甲三十两/所馀得甲六分之)
(一故将丙之十两/六因之为甲数)而与甲七十两相较
御制数理精蕴 下编卷九 第 37b 页 WYG0799-0627d.png WYG0799-0628a.png


甲与二十四两得八十四两此数四分
之得二十一两加二十四两得四十五
两为甲之衰数(其所加所分/之故同前)若丙与甲
三十两则甲得七十五两而丙止馀三
十两六因之得一百八十两而与甲七
十五两相较又多一百零五两乃将前
借数四十两少十两书于右后借数六
十两多一百零五两书于左用盈朒法
御制数理精蕴 下编卷九 第 37b 页 WYG0799-0627d.png WYG0799-0628a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 38a 页 WYG0799-0628c.png

为二率前借数与甲相较之少十两为
三率得四率一两七钱三分九釐一毫
有馀加前借数四十两共四十一两七
钱三分九釐一毫有馀为丙所得之数
此数加二十四两得六十五两七钱三
分九釐一毫有馀再四分之得一十六
两四钱三分四釐七毫有馀(因甲得丙/银四分之)
御制数理精蕴 下编卷九 第 38b 页 WYG0799-0628d.png WYG0799-0629a.png


三分四釐七毫有馀为甲所得之数(甲/既)
(与丙二十四两故止剩一十六两有馀/若未与丙二十四两其全数则四十两)
(有馀/也)若将甲数加三十两得七十两四
钱三分四釐七毫有馀将丙数减三十
两得十一两七钱三分九釐一毫有馀
此丙十一两七钱三分九釐一毫有馀
即为甲七十两四钱三分四釐七毫有
馀之六分之一也(因丙与甲三十两则/丙数居甲数之六分)
御制数理精蕴 下编卷九 第 38b 页 WYG0799-0628d.png WYG0799-0629a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 39a 页 WYG0799-0629c.png

又法既得两借数之差用互乘以齐其
分以前借数四十两互乘后多一百零
五两为加四十倍得多四千二百两以
后借数六十两互乘前少十两为加六
十倍得少六百两乃以互乘所得一多
一少两数相加得四千八百两为二率
原一多一少两数相加得一百一十五
御制数理精蕴 下编卷九 第 39b 页 WYG0799-0629d.png WYG0799-0630a.png


两七钱三分九釐一毫有馀即丙所得
之数也盖所加四十倍与六十倍相差
为二十倍则互乘所得一多一少两数
相加之四千八百两即二十倍总差数
也然丙数为总差数之一百一十五分
之二十必为二十倍总差数之一百一
十五分之一故以一百一十五分与四
千八百两之比即同于一分与四十一
御制数理精蕴 下编卷九 第 39b 页 WYG0799-0629d.png WYG0799-0630a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 40a 页 WYG0799-0630c.png

比磁缸内水多二倍若于磁缸内添水五十斤则
与铜缸内水数相等问二缸各得水数若干
法先借十斤为铜缸水之衰数加五十
斤得六十斤此数三分之得二十斤为
磁缸水之衰数(因铜缸加五十斤则比/磁缸水多二倍故三分)
(之为磁缸/水衰数也)以磁缸水衰数加五十斤得
七十斤(因磁缸加五十斤与铜缸/水相等故亦加五十斤)比所
御制数理精蕴 下编卷九 第 40b 页 WYG0799-0630d.png WYG0799-0631a.png


所借铜缸水之衰数十斤少六十斤再
借二十二斤为铜缸水之衰数加五十
斤得七十二斤此数三分之得二十四
斤为磁缸水之衰数以磁缸水衰数加
五十斤得七十四斤比所借铜缸水之
衰数二十二斤多五十二斤则是所借
铜缸水之衰数二十二斤少五十二斤
乃以前借数十斤少六十斤书于右后
御制数理精蕴 下编卷九 第 40b 页 WYG0799-0630d.png WYG0799-0631a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 41a 页 WYG0799-0631c.png

为一率两借数相减馀十二斤为二率
前借数与铜缸相较之少六十斤为三
率得四率九十斤加入前借数十斤共
一百斤即铜缸之水数加五十斤得一
百五十斤三分之得五十斤即磁缸之
水数以磁缸水数加五十斤亦得一百
斤与铜缸水数相等也
御制数理精蕴 下编卷九 第 41b 页 WYG0799-0631d.png WYG0799-0632a.png


分以前借数十斤互乘后少五十二斤
为加十倍得少五百二十斤以后借数
二十二斤互乘前少六十斤为加二十
二倍得少一千三百二十斤乃以互乘
所得两少数相减馀八百斤为二率原
两少数相减馀八斤为一率铜缸一为
三率得四率一百斤即铜缸之水数也
盖所加十倍与二十二倍相差为十二
御制数理精蕴 下编卷九 第 41b 页 WYG0799-0631d.png WYG0799-0632a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 42a 页 WYG0799-0632c.png

差数之八分之十二必为十二倍总差
数之八分之一故以八分与八百斤之
比即同于一分与一百斤之比也
设如有羊三群甲群四百只丙群为甲丁两群二分
之一丁群为甲丙两群三分之一问丙丁两群羊
数各若干
法先借三百只为丙群衰数丙群既为
御制数理精蕴 下编卷九 第 42b 页 WYG0799-0632d.png WYG0799-0633a.png


六百只内减甲群四百只馀二百只为
丁群衰数又并甲丙二群得七百只丁
群既为甲丙两群三分之一则将丁群
二百只三因之得六百只与甲丙两群
七百只相较则少一百只再借二百四
十只为丙群衰数丙群既为甲丁两群
二分之一则甲丁两群当有四百八十
只内减甲群四百只馀八十只为丁群
御制数理精蕴 下编卷九 第 42b 页 WYG0799-0632d.png WYG0799-0633a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 43a 页 WYG0799-0633c.png

八十只三因之得二百四十只与甲丙
两群六百四十只相较则少四百只乃
将前借数三百只少一百只书于右后
借数二百四十只少四百只书于左用
两不足法算之于是以两少数相减馀
三百只为一率两借数相减馀六十只
为二率前借数与甲丙两群相较之少
御制数理精蕴 下编卷九 第 43b 页 WYG0799-0633d.png WYG0799-0634a.png


数三百只共三百二十只即丙群之羊
数加入甲群四百只得七百二十只三
分之得二百四十只即丁群之羊数也
若并甲丁两群得六百四十只折半得
三百二十只即丙群为甲丁两群二分
之一也
又法既得两借数之差用互乘以齐其
分以前借数三百只互乘后少四百只
御制数理精蕴 下编卷九 第 43b 页 WYG0799-0633d.png WYG0799-0634a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 44a 页 WYG0799-0634c.png

二百四十倍得少二万四千只乃以互
乘所得两少数相减馀九万六千只为
二率原两少数相减馀三百只为一率
丙一群为三率得四率三百二十只即
丙群之羊数也盖所加三百倍与二百
四十倍相差为六十倍则互乘所得两
少数相差之九万六千只即六十倍总
御制数理精蕴 下编卷九 第 44b 页 WYG0799-0634d.png WYG0799-0635a.png


六十必为六十倍总差数之三百分之
一故以三百分与九万六千只之比即
同于一分与三百二十只之比也
设如有田一百亩令甲乙二人分耕若以甲田三分
之一与乙以乙田五分之一与甲则各得五十亩
问甲乙原田数各若干
法先借三十亩为甲原田之衰数此数
与一百亩相减馀七十亩为乙原田之
御制数理精蕴 下编卷九 第 44b 页 WYG0799-0634d.png WYG0799-0635a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 45a 页 WYG0799-0635c.png

亩若甲与乙十亩乙与甲十四亩则甲
得田三十四亩(甲三十亩与乙十亩馀/二十亩又得乙所与十)
(四亩故为/三十四亩)与各五十亩相比则甲少十
六亩再借六十亩为甲原田之衰数此
数与一百亩相减馀四十亩为乙原田
之衰数甲原田六十亩之三分之一为
二十亩乙原田四十亩之五分之一为
御制数理精蕴 下编卷九 第 45b 页 WYG0799-0635d.png WYG0799-0636a.png


甲得田四十八亩(甲六十亩与乙二十/亩馀四十亩又得乙)
(所与八亩故/为四十八亩)与各五十亩相比则甲少
二亩乃将前借数三十亩少十六亩书
于右后借数六十亩少二亩书于左用
两不足法算之于是以两少数相减得
十四亩为一率两借数相减馀三十亩
为二率前借数与五十亩相较之少十
六亩为三率得四率三十四亩二分八
御制数理精蕴 下编卷九 第 45b 页 WYG0799-0635d.png WYG0799-0636a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 46a 页 WYG0799-0636c.png

亩相减馀三十五亩七分一釐有馀即
乙原田之数也若甲以其三分之一二
十一亩四分二釐有馀与乙而乙以其
五分之一七亩一分四釐有馀与甲则
两人各得五十亩矣
又法既得两借数之差用互乘以齐其
分以前借数三十亩互乘后少二亩为
御制数理精蕴 下编卷九 第 46b 页 WYG0799-0636d.png WYG0799-0637a.png


亩互乘前少十六亩为加六十倍得少
九百六十亩乃以互乘所得两少数相
减馀九百亩为二率原两少数相减馀
十四亩为一率甲一人为三率得四率
六十四亩二分八釐有馀即甲原田之
数也盖所加三十倍与六十倍相差为
三十倍则互乘所得两少数相差之九
百亩即三十倍总差数也然甲原田为
御制数理精蕴 下编卷九 第 46b 页 WYG0799-0636d.png WYG0799-0637a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 47a 页 WYG0799-0637c.png

九百亩之比即同于一分与六十四亩
二分八釐有馀之比也
设如甲丙丁三人共有银二百一十两只云甲与丙
四分之一丁与甲二分之一丙与丁三分之一则
每人均得银七十两问各人原有之银数若干
法先借十两为甲银衰数此数减四分
之一二两五钱馀七两五钱与七十两
御制数理精蕴 下编卷九 第 47b 页 WYG0799-0637d.png WYG0799-0638a.png


一加一倍得一百二十五两为丁银衰
数(因甲与丙四分之一丁与甲二分之/一成七十两故于甲衰十两内减四)
(分之一馀七两五钱再加六十二两五/钱方凑成七十两故以六十二两五钱)
(即为丁银二分之一加/一倍得丁银全数也)又并甲丁两衰
数得一百三十五两与总银二百一十
两相减馀七十五两为丙银衰数(因三/人共)
(银二百一十两减去甲银十两丁银一/百二十五两所馀七十五两即丙之银)
(数/也)又于丙衰七十五两内减三分之一
御制数理精蕴 下编卷九 第 47b 页 WYG0799-0637d.png WYG0799-0638a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 48a 页 WYG0799-0638c.png

(之一甲与丙四分之一成七十两故于/丙衰七十五两内减与丁二十五两又)
(加甲所与二两五钱/共五十二两五钱也)此数与七十两相
较则少十七两五钱再借二十八两为
甲银衰数此数减四分之一七两馀二
十一两与七十两相减馀四十九两为
丁银二分之一加一倍得九十八两为
丁银衰数(甲银减四分之一馀四十九/两既为丁银二分之一故加)
御制数理精蕴 下编卷九 第 48b 页 WYG0799-0638d.png WYG0799-0639a.png


二十六两与总银二百一十两相减馀
八十四两为丙银衰数(因三人共银二/百一十两减去)
(甲银二十八两丁银九十八两/其馀八十四两即丙之银数也)又于丙
衰八十四两内减三分之一二十八两
馀五十六两加甲衰四分之一七两共
得六十三两(因丙与丁三分之一甲与/丙四分之一成七十两故)
(于丙衰八十四两内减与丁二十八两/又加甲所与七两共得六十三两也)
此数与七十两相较则少七两乃将前
御制数理精蕴 下编卷九 第 48b 页 WYG0799-0638d.png WYG0799-0639a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 49a 页 WYG0799-0639c.png

法算之于是以两少数相减馀十两五
钱为一率两借数相减馀十八两为二
率前借数与七十两相较之少十七两
五钱为三率得四率三十两加前借十
两共四十两即甲之银数减四分之一
十两馀三十两(因去一分/与丙也)与七十两相
减馀四十两倍之得八十两即丁之银
御制数理精蕴 下编卷九 第 49b 页 WYG0799-0639d.png WYG0799-0640a.png


二百一十两相减馀九十两即丙之银
数也此叠借三色之法也借衰时加减
甚繁然条理分明自能了然如此法前
借数甲衰十两丙衰七十五两丁衰一
百二十五两若于丁衰减去二分之一
(减六十二两/五钱与甲)加丙衰三分之一(丙与丁/二十五)
(两/)得八十七两五钱与七十两相较则
多十七两五钱丙差与丁差其数一也
御制数理精蕴 下编卷九 第 49b 页 WYG0799-0639d.png WYG0799-0640a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 50a 页 WYG0799-0640c.png

两丁则多七两其数相同故但取丙差
数就其两差之较数以比例之得甲之
原银数也
又法既得两借数之差用互乘以齐其
分以前借数十两互乘后少七两为加
十倍得少七十两以后借数二十八两
互乘前少十七两五钱为加二十八倍
御制数理精蕴 下编卷九 第 50b 页 WYG0799-0640d.png WYG0799-0641a.png


数相减馀四百二十两为二率原两少
数相减馀十两五钱为一率甲一人为
三率得四率四十两即甲银数也盖所
加十倍与二十八倍相差为十八倍则
互乘所得两少数相差之四百二十两
即十八倍之总差数也然甲银为总差
数之十分半之十八必为十八倍总差
数之十分半之一故以十分半与四百
御制数理精蕴 下编卷九 第 50b 页 WYG0799-0640d.png WYG0799-0641a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 51a 页 WYG0799-0641c.png

设如甲丙两果园不知亩数将甲园扩出五十亩则
比丙园大二倍若将丙园扩出五十亩则比甲园
大一倍问两园原有之亩数若干
法借四十亩为甲园衰数加五十亩得
九十亩此数三分之得三十亩为丙园
衰数(因甲加五十亩比丙园大二倍是/丙园为甲园三分之一也故三分)
(之/)将丙园三十亩加五十亩得八十亩
御制数理精蕴 下编卷九 第 51b 页 WYG0799-0641d.png WYG0799-0642a.png


合则不必再借故凡叠借法中一借即
合原数者皆如此例不必再借也
设如大小两船雇夫小船每人出银为大船每人五
分之四若大船八人小船五人出银则不足七两
若大船六人小船八人出银则不足三两问共银
及每人各出银几何
法以五分为大船每人衰数四分为小
船每人衰数(因小船每人为大船/每人五分之四也)以五
御制数理精蕴 下编卷九 第 51b 页 WYG0799-0641d.png WYG0799-0642a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 52a 页 WYG0799-0642c.png

得二十分为小船五人共衰数相加得
六十分为大船八人小船五人共出银
共分数又将五分与大船六人相乘得
三十分为大船六人共衰数以四分与
小船八人相乘得三十二分为小船八
人共衰数相加得六十二分为大船六
人小船八人共出银共分数乃将六十
御制数理精蕴 下编卷九 第 52b 页 WYG0799-0642d.png WYG0799-0643a.png


于左用两朒求总银法算之于是以六
十分与六十二分相减馀二分为一率
以两少数相减馀四两为二率一分为
三率得四率二两为每分之银数与六
十分相乘得一百二十两加少七两得
一百二十七两为雇夫之总银数(如与/六十)
(二分相乘则得一百二十四两加少三/两亦得一百二十七两为雇夫之总银)
(数/)又以每分二两与大船每人衰数五
御制数理精蕴 下编卷九 第 52b 页 WYG0799-0642d.png WYG0799-0643a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 53a 页 WYG0799-0643c.png

乘得八两为小船每人所出银数也此
盈朒内两朒之正法但因有借分为衰
数之故故附于此以备叠借之一体云
设如有石二块大小不等俱不知重数只有铜条一
根重十二两互换称之而得二石之各重几何
法先将铜条分作十二分每分又作十
分用一绳系于第五分之上(系于五分/者随便取)
御制数理精蕴 下编卷九 第 53b 页 WYG0799-0643d.png WYG0799-0644a.png


馀二分折半得一分与五分相加为六
分乃以五分为一率六分为二率馀二
分作二两为三率(因铜条重十二两分/为十二分今二分故)
(为二/两也)得四率二两四钱(此四率是先将/铜条之五分处)
(取均平之法盖提系在五分上必于五/分之端加二两四钱乃与七分相平也)
爰以铜条作秤杆将大石挂在铜条一
头离提系五分而以小石作锤称之今
离提系得六分始平记之(如前/图)又将小
御制数理精蕴 下编卷九 第 53b 页 WYG0799-0643d.png WYG0799-0644a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 54a 页 WYG0799-0644c.png

记之(如后/图)乃先借二十六两四钱为大
石衰数与前所得二两四钱相减馀二
十四两(内减二两四钱者因铜条之五/分一边必加二两四钱始平今)
(于借衰中减去者所以补足均/平之数然后较物之轻重也)用六分
为一率(即小石在/六分之数)五分为二率(即大石/在五分)
(之/数)二十四两为三率(即大石衰中减去/二两四钱所馀之)
(数/)得四率二十两为小石之衰数(此四/率是)
御制数理精蕴 下编卷九 第 54b 页 WYG0799-0644d.png WYG0799-0645a.png


二两四钱相减馀十七两六钱(此亦减/去二两)
(四钱因小石移在五分之/一边补足均平之数也)用四分为一
率(即大石在/四分之数)五分为二率(即小石在/五分之数)十
七两六钱为三率(即小石衰中减去二/两四钱所馀之数)
得四率二十二两(此第二四率又以小/石衰数转求大石衰)
(数试其/合否也)与所借大石衰数二十六两四
钱相较则少四两四钱再加三十二两
四钱为大石衰数与二两四钱相减馀
御制数理精蕴 下编卷九 第 54b 页 WYG0799-0644d.png WYG0799-0645a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 55a 页 WYG0799-0645c.png

之衰数因以小石衰数二十五两与二
两四钱相减馀二十二两六钱用四分
为一率五分为二率二十二两六钱为
三率得四率二十八两二钱五分与所
借大石衰数三十二两四钱相较则少
四两一钱五分乃将前借数二十六两
四钱少四两四钱书于右后借数三十
御制数理精蕴 下编卷九 第 55b 页 WYG0799-0645d.png WYG0799-0646a.png


两不足法算之于是以两少数相减馀
二钱五分为一率两借数相减馀六两
为二率前借数与大石衰数相较之少
四两四钱为三率得四率一百零五两
六钱加前借数二十六两四钱共一百
三十二两即大石之重数又于大石重
数内减去二两四钱馀一百二十九两
六钱用六分为一率五分为二率(即前/以大)
御制数理精蕴 下编卷九 第 55b 页 WYG0799-0645d.png WYG0799-0646a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 56a 页 WYG0799-0646c.png

八两为小石之重数也如以四分为一
率五分为二率(即前以小石求/大石之重法)于小石
重数一百零八两内减去二两四钱馀
一百零五两六钱为三率得四率一百
三十二两为大石之重数亦合前数也
此法盖因铜条重十二两而分作十二
分设如作一甲乙线为铜条分作十二
御制数理精蕴 下编卷九 第 56b 页 WYG0799-0646d.png WYG0799-0647a.png


丁等则其重亦必等如以甲丁与甲乙
相减则馀丁乙即丙乙多于甲丙之二
分也既多二分必重二两如以二两重
物挂于乙丁中间之戊处则丙乙自重
于甲丙也今欲以物趁之使其两平则
以甲丙五分为一率丙戊六分为二率
二两为三率得四率二两四钱是将二
两四钱之物加于甲处始得两平其以
御制数理精蕴 下编卷九 第 56b 页 WYG0799-0646d.png WYG0799-0647a.png


御制数理精蕴 下编卷九 第 57a 页 WYG0799-0647c.png

乙之中戊去丙远甲去丙近惟近故加
重而后可以胜远之轻若于甲接长二
分则于二分之中施二两之物即称平
矣故以二两四钱加于甲处始能趁平
丁乙之二分也此法数层加减几用比
例颇觉繁琐而用方程算之微觉简明
但系叠借本法故两收之收入叠借者
御制数理精蕴 下编卷九 第 57b 页 WYG0799-0647d.png WYG0799-0648a.png


简也
御制数理精蕴 下编卷九 第 57b 页 WYG0799-0647d.png WYG0799-0648a.png

