声明:本站书库内容主要引用自 archive.org,kanripo.org, db.itkc.or.kr 和 zh.wikisource.org
御制数理精蕴 下编卷五 第 1a 页 WYG0799-0414c.png

御制数理精蕴下编卷五
线部三
按数加减比例(递加递减差分/互□□平差分) (超位加减差分/首尾互准差分)
御制数理精蕴 下编卷五 第 2a 页 WYG0799-0415a.png

差分之内又有按数递加递减或互和折半者皆为
相当比例其法有四一曰递加递减差分盖所加所
减之中递次数目皆同者也一曰超位加减差分乃
加减之中彼此分数不同者也一曰互和折半差分
盖立法以首尾二数之较互和折半以求中数而递
加递减者也一曰首尾互准差分乃以前几分之数
与后几分之数互相比较或以前几分与后几分定
御制数理精蕴 下编卷五 第 2b 页 WYG0799-0415b.png WYG0799-0415c.png


加减即递加递减之一类也首尾互准又为互和折
半之变体也
递加者其数自少而多以渐而加也递减者其数自
多而少以渐而减也加减之数递次皆同故以递次
名之法中有三色者以总法比总实即得中一数凡
单位者俱按此例如五色七色九色之类是也有四
色者以总法比总实得中二数相和折半之数凡双
位者皆按此例如六色八色十色之类是也既得中
御制数理精蕴 下编卷五 第 2b 页 WYG0799-0415b.png WYG0799-0415c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 3a 页 WYG0799-0416a.png

银若干一得三分一得五分一得八分而彼此分数
之比例不同又如三人买物第一人比第二人多出
二倍第二人比第三人又多出一倍而加倍之比例
不同故谓之超位加减然立衰分求之与递次加减
无异故次于递次加减之后
互和折半者亦如递次加减之理但用法微异递次
加减知总物数知总人数并知递加递减之数以求
御制数理精蕴 下编卷五 第 3b 页 WYG0799-0416b.png WYG0799-0416c.png


比末一人之较数而求递加递减之数以得各数是
以三色者第一数第三数相和折半即第二数四色
者第一数第四数相和折半即第二数第三数之中
数既得中数按较数之分加减之即得递加之数五
色六色以至多位者止分奇偶立法总以三四为例
俱可以相和折半而得故名之曰互和折半也
首尾互准者即互和折半之变体盖互和折半知总
物数知总人数又知首一人比末一人之较数因此
御制数理精蕴 下编卷五 第 3b 页 WYG0799-0416b.png WYG0799-0416c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 4a 页 WYG0799-0417a.png

数由此互相准折而得各项分数与总数要之但以
互和折半之法逆推之而即得故次于互和折半之
后焉
递加递减差分
设如有金六十两令甲乙丙三人依次递加五两分
之问各得几何
法以三人为一率金六十两为二率一
御制数理精蕴 下编卷五 第 4b 页 WYG0799-0417b.png WYG0799-0417c.png


之数自乙数加五两得二十五两即丙
应得之数自乙数减五两得十五两即
甲应得之数也此法因甲丙二人所得
较之乙所得加减之数皆同故以总三
人与总六十两之比即若中一人与中
一分二十两之比也
设如有铅三百五十斤欲作四球依次递加二十五
斤问每球重数若干
御制数理精蕴 下编卷五 第 4b 页 WYG0799-0417b.png WYG0799-0417c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 5a 页 WYG0799-0418a.png

即第二球第三球相和折半之数乃以
递加二十五斤折半得十二斤半与八
十七斤半相加得一百斤即第三球之
重与八十七斤半相减馀七十五斤即
第二球之重于第三球重数内再加二
十五斤得一百二十五斤即第四球之
重于第二球重数内再减二十五斤馀
御制数理精蕴 下编卷五 第 5b 页 WYG0799-0418b.png WYG0799-0418c.png


得八十七斤半较之第二球多十二斤
半较之第三球则少十二斤半故为二
球相和折半之数以递加二十五斤之
数折半加减之即得中二球之重再以
二十五斤加减之即得第一与第四球
之重也
设如有金七十五斤分与公侯伯子男五等自男以
上递加五斤问各该几何
御制数理精蕴 下编卷五 第 5b 页 WYG0799-0418b.png WYG0799-0418c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 6a 页 WYG0799-0419a.png

得之数自伯十五斤而上加五斤得二
十斤即侯所得之数再加五斤得二十
五斤即公所得之数自伯十五斤而下
减五斤馀十斤即子所得之数再减五
斤馀五斤即男所得之数也
设如有俸粮三百零五石令五等官依品级递减十
三石给之问各得若干
御制数理精蕴 下编卷五 第 6b 页 WYG0799-0419b.png WYG0799-0419c.png


五石为二率一分为三率推得四率六
十一石即三等官俸自六十一石递加
十三石得二等七十四石一等八十七
石自六十一石递减十三石得四等四
十八石五等三十五石也
设如有银九百九十六锭分给八人自末名以上依
次递加十七锭问首末两人各该几何
法以八人为一率银九百九十六锭为
御制数理精蕴 下编卷五 第 6b 页 WYG0799-0419b.png WYG0799-0419c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 7a 页 WYG0799-0420a.png

数乃以递加十七锭折半得八锭半与
一百二十四锭半相加得一百三十三
锭即第四人应得之数再以十七锭递
加三次得一百八十四锭即第一人应
得之数以八锭半与一百二十四锭半
相减馀一百一十六锭即第五人应得
之数再以十七锭递减三次馀六十五
御制数理精蕴 下编卷五 第 7b 页 WYG0799-0420b.png WYG0799-0420c.png


设如一人有九子不明说出各人岁数但云共有二
百零七岁自长至少皆递差三岁问各岁几何
法以九分为一率(即以九子/为九分也)二百零七
岁为二率一分为三率推得四率二十
三岁即第五子之年自二十三岁递加
三岁得四子二十六岁三子二十九岁
二子三十二岁长子三十五岁自二十
三岁递减三岁得六子二十岁七子十
御制数理精蕴 下编卷五 第 7b 页 WYG0799-0420b.png WYG0799-0420c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 8a 页 WYG0799-0421a.png

递加三十两问第一人赏银几何共赏银几何
法以一分为一率递加三十两为二率
十九分为三率推得四率五百七十两
即第一人比末一人共多之数于此数
内加入末名之一百两共六百七十两
即第一人应得之数以第一人所得之
数与末一人所得之数并之共七百七
御制数理精蕴 下编卷五 第 8b 页 WYG0799-0421b.png WYG0799-0421c.png


百两折半得七千七百两即二十人共
得之银数也此法盖以第一人比第二
十人共多十九个三十两故以一分与
递加之三十两相比即如十九分与第
一人共多于第二十人之五百七十两
相比也既得十九分共多之数再加入
末一人之一百两即得第一人应得之
数矣又首末二数相并以人数二十乘
御制数理精蕴 下编卷五 第 8b 页 WYG0799-0421b.png WYG0799-0421c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 9a 页 WYG0799-0422a.png

至少首末二人之数相并折半即为中
数以中数乘人数而得共数今首末二
人之数相并而末折半即用人数乘之
故所得之数为应得共数之加倍数是
以半之而始得共银数也
设如有牛四十区但云第一区是三十头馀递加二
十头问第四十区该几何总数几何
御制数理精蕴 下编卷五 第 9b 页 WYG0799-0422b.png WYG0799-0422c.png


三十九分为三率推得四率七百八十
加入第一区之三十共八百一十头即
第四十区之数以首末二区数相并共
八百四十头用四十区乘之得三万三
千六百头折半得一万六千八百头即
四十区之总数也此法第二区比第一
区加二十由此递加则第四十区比第
一区共多三十九个二十故以一分与
御制数理精蕴 下编卷五 第 9b 页 WYG0799-0422b.png WYG0799-0422c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 10a 页 WYG0799-0423a.png

也再加入第一区之三十头即第四十
区之数继而并首末两数以总区数四
十乘之折半即得共数也
设如有人一百名第一人赏银一百两以下递减五
钱问共该银几何
法以一分为一率递减五钱为二率九
十九分为三率推得四率四十九两五
御制数理精蕴 下编卷五 第 10b 页 WYG0799-0423b.png WYG0799-0423c.png


百两内减之馀五十两零五钱即第一
百名应赏之数又与第一名赏银相并
得一百五十两零五钱以一百名乘之
得一万五千零五十两折半得七千五
百二十五两即共赏银数也盖赏银递
减五钱则第一名比第一百名多九十
九个五钱故以一分与五钱相比即如
九十九分与第一名总多于第一百名
御制数理精蕴 下编卷五 第 10b 页 WYG0799-0423b.png WYG0799-0423c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 11a 页 WYG0799-0424a.png

设如一人染绢初日染八尺日加一尺加至六十尺
止问日与绢各几何
法以初日之八尺与末日之六十尺相
加得六十八尺为首尾两日共染之绢
数又看八尺以前递减至一尺有几分
今有七分即为七尺乃于末日之六十
尺减去七尺馀五十三尺即为共日五
御制数理精蕴 下编卷五 第 11b 页 WYG0799-0424b.png WYG0799-0424c.png


二率五十三日为三率推得四率一千
八百零二尺即五十三日共染之绢数
也此法以二日为一率者取其首末相
合之共日为准也以初日末日之尺数
相并为二率者取其首末尺数相合与
首末两日为比也以八尺递减至一尺
而得日数为三率者盖以初日之八尺
上数至一尺得数必为七分即为七尺
御制数理精蕴 下编卷五 第 11b 页 WYG0799-0424b.png WYG0799-0424c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 12a 页 WYG0799-0425a.png

二日与首末相合之尺数相比即如共
日五十三日与共绢之尺数相比也
设如一人行路日增六里共行三百二十里但知初
末两日所行共一百六十里问共行几日及初日
末日各行几里
法以初末两日行数一百六十里折半
得八十里乃共日之中数为一率一日
御制数理精蕴 下编卷五 第 12b 页 WYG0799-0425b.png WYG0799-0425c.png


四率四日即共行日数也又以日增六
里折半得三里与六里相并得九里加
于中数八十里得八十九里即第四日
所行之数减于中数八十里馀七十一
里即第一日所行之数也此法以第四
日第一日行数相并折半者为得四日
之中数既得四日之中数与一日之比
即如共数与四日之比也又以日增之
御制数理精蕴 下编卷五 第 12b 页 WYG0799-0425b.png WYG0799-0425c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 13a 页 WYG0799-0426a.png

日所行之数者其所得之中数在第二
日第三日之间故此中数内加日增数
之半即得第三日所行之数减日增数
之半即得第二日所行之数故再加日
增数之全而得末日所行之数再减日
增数之全而得初日所行之数也
设如一人织布历十三日共织一千三百五十二寸
御制数理精蕴 下编卷五 第 13b 页 WYG0799-0426b.png WYG0799-0426c.png


十二寸问初末二日各织几何
法以十三日为一率共织数一千三百
五十二寸为二率一日为三率推得四
率一百零四寸乃初末二日之中数为
第七日所织之数以第七日上计初日
下计末日俱得六分于是以六分与日
加六寸相乘得三十六寸乃以三十六
寸于第七日之一百零四寸内减之得
御制数理精蕴 下编卷五 第 13b 页 WYG0799-0426b.png WYG0799-0426c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 14a 页 WYG0799-0427a.png

即末日所织之数也此法虽求初末两
日之数然以十三日与总织数之比即
一日与初末两日中数之比既得中数
按分加之何所不得此又递次加减法
中之又一例也
设如有田七百二十亩令甲乙丙三户依次递减分
耕问各该几何
御制数理精蕴 下编卷五 第 14b 页 WYG0799-0427b.png WYG0799-0427c.png


分为丙衰数相并得六分为一率总田
七百二十亩为二率一分为三率推得
四率一百二十亩为一分即丙所耕之
数以二分因之得二百四十亩即乙所
耕之数以三分因之得三百六十亩即
甲所耕之数也此法并总衰分为一率
总田数为二率者是将总衰分比总田
数故六分得七百二十亩而一分得一
御制数理精蕴 下编卷五 第 14b 页 WYG0799-0427b.png WYG0799-0427c.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 15a 页 WYG0799-0428a.png

一百二十亩故为递减也凡命法中不
定所减分数者即以此法为例
设如有银九十二两令伯仲叔季四人递减分之问
各得几何
法以四分为伯衰数三分为仲衰数二
分为叔衰数一分为季衰数相并得十
分为一率总银九十二两为二率一分
御制数理精蕴 下编卷五 第 15b 页 WYG0799-0428b.png WYG0799-0429a.png


之数以二分因之得一十八两四钱即
叔所得之数以三分因之得二十七两
六钱即仲所得之数以四分因之得三
十六两八钱即伯所得之数也此法以
十分比总银即如总银分为十分也是
以十分中伯得四分仲得三分叔得二
分季得一分自伯递次至季皆减一分
故谓之递减差分也
御制数理精蕴 下编卷五 第 15b 页 WYG0799-0428b.png WYG0799-0429a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 16a 页 WYG0799-0429c.png

法以六五四三二一为六杯衰分并之
得二十一分为一率共金数一十二两
六钱为二率一分为三率推得四率六
钱即第六杯之重以二分因之得一两
二钱即第五杯之重以三分因之得一
两八钱即第四杯之重以四分因之得
二两四钱即第三杯之重以五分因之
御制数理精蕴 下编卷五 第 16b 页 WYG0799-0429d.png WYG0799-0430a.png


三两六钱即第一杯之重也此法以总
分比总银即如以一分比末一杯之重
也以上递加一分即各杯之重矣
设如有粮一千一百三十四石令五等户递减纳之
一等二十四户二等三十三户三等四十二户四
等五十一户五等六十户问各等每户应纳若干
法以五四三二一为五等衰分以五分
因一等户二十四得一百二十分以四
御制数理精蕴 下编卷五 第 16b 页 WYG0799-0429d.png WYG0799-0430a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 17a 页 WYG0799-0430c.png

六分以二分因四等户五十一得一百
零二分以一分因五等户六十仍得六
十分总并之得五百四十分为一率总
粮一千一百三十四石为二率一分为
三率推得四率二石一斗即五等每户
所纳之数以二分因之得四石二斗即
四等每户所纳之数以三分因之得六
御制数理精蕴 下编卷五 第 17b 页 WYG0799-0430d.png WYG0799-0431a.png


之得八石四斗即二等每户所纳之数
以五因之得十石五斗即一等每户所
纳之数也
超位加减差分
设如甲丙丁三人买房一所共价八百一十两丙比
甲出银加一倍丁比甲丙共出银又加一倍问每
人各出几何
法以一分为甲衰数加一倍得二分为
御制数理精蕴 下编卷五 第 17b 页 WYG0799-0430d.png WYG0799-0431a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 18a 页 WYG0799-0431c.png

九分为一率总银八百一十两为二率
以甲一分为三率得四率九十两即甲
所出银数加一倍得一百八十两即丙
所出银数将甲丙共银复加一倍得五
百四十两即丁所出银数也此法以一
分为甲数加一倍为丙数者因丙比甲
银多一倍也又共甲丙两数加一倍为
御制数理精蕴 下编卷五 第 18b 页 WYG0799-0431d.png WYG0799-0432a.png


故以所命各人分数相并得共分数以
此共分数比共银数即如各人分数比
各人所出银数也
设如有银五千两买马四匹园一区宅一所其园价
比马价多三倍而宅价比园价又多四倍问各价
几何
法以一分为马衰数加三倍(为三/分)得四
分为园衰数又将园四分加四倍(为十/六分)
御制数理精蕴 下编卷五 第 18b 页 WYG0799-0431d.png WYG0799-0432a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 19a 页 WYG0799-0432c.png

三率推得四率二百两即马四匹之价
(马每匹价/五十两)加三分六百两得八百两即
园一区之价再将园价加四分三千二
百两得四千两即宅一所之价也此法
将马为一分而加三分为园价者因园
价比马价多三倍也又将园价为一分
而加四分为宅价者因宅价比园价又
御制数理精蕴 下编卷五 第 19b 页 WYG0799-0432d.png WYG0799-0433a.png


四匹之一分比各色每一分之价也
设如有粮七百六十石以船三次运之第一次运十
分二次运七分三次运二分问每次运粮几何
法以十分七分二分相并得十九分为
一率共粮七百六十石为二率十分为
三率得四率四百石即第一次所运之
数如以七分为三率得四率二百八十
石即第二次所运之数如以二分为三
御制数理精蕴 下编卷五 第 19b 页 WYG0799-0432d.png WYG0799-0433a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 20a 页 WYG0799-0433c.png

次之二分即三次之衰数分数已明故
即以运分作衰分也
设如有铜一百八十两依次递减造三等仪器上等
比中等加二倍中等比下等加一倍问三等仪器
各得铜几何
法以一分为下等衰数二分为中等衰
数二分加二倍得六分为上等衰数并
御制数理精蕴 下编卷五 第 20b 页 WYG0799-0433d.png WYG0799-0434a.png


二率下等之一分为三率推得四率二
十两即下等仪器之重加一倍得四十
两即中等仪器之重又加二倍得一百
二十两即上等仪器之重也此法命一
分为下等数故加倍为中等数而得二
分复以二分加二倍为上等数故上等
数又为六分也
设如有银七十两买骆驼马驴各一匹而价之多少
御制数理精蕴 下编卷五 第 20b 页 WYG0799-0433d.png WYG0799-0434a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 21a 页 WYG0799-0434c.png

法以一分为驴衰数四分为马衰数九
分为驼衰数并之得十四分为一率银
七十两为二率驴一分为三率推得四
率五两即驴一匹之价以四分因之得
二十两即马一匹之价以九分因之得
四十五两即驼一匹之价此法因驼价
为九分故即以九为衰数且两分母俱
御制数理精蕴 下编卷五 第 21b 页 WYG0799-0434d.png WYG0799-0435a.png


为马分驴居九分之一故即以一为驴
分也既得驴价取其四分即马价取其
九分即驼价也
设如一人为商三次初次获利比原银多二倍二次
获利比初次本利共银多四倍三次获利比二次
本利共银又多三倍共计获利并原银得九百两
问原银几何
法以一分为初商原银衰数加二倍得
御制数理精蕴 下编卷五 第 21b 页 WYG0799-0434d.png WYG0799-0435a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 22a 页 WYG0799-0435c.png

五分加三倍得六十分为三次本利共
分即以此六十分为一率三次本利共
银九百两为二率一分为三率推得四
率一十五两即原银数也此法初次加
二倍是原银之外加二倍也又加四倍
是比初次本利共银之外又加四倍也
又加三倍是比二次本利共银之外又
御制数理精蕴 下编卷五 第 22b 页 WYG0799-0435d.png WYG0799-0436a.png


之比原银也
设如有米二十四石分与四人甲四分乙五分丙七
分丁九分问各该几何
法以甲之四分乙之五分丙之七分丁
之九分相并得二十五分为一率共米
二十四石为二率一分为三率推得四
率九斗六升乃每一分之数以甲四分
因之即得甲之三石八斗四升以乙五
御制数理精蕴 下编卷五 第 22b 页 WYG0799-0435d.png WYG0799-0436a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 23a 页 WYG0799-0436c.png

分因之即得丁之八石六斗四升也此
法以一分为三率故得每人一分之数
如以各人分数各为三率即得各人之
全分矣
设如有银九十二两赏二十人分上中下三等上等
四人中等六人下等十人其中等比下等赏加一
倍上等比中等赏加二倍问各等每人得赏几何
御制数理精蕴 下编卷五 第 23b 页 WYG0799-0436d.png WYG0799-0437a.png


十分又将一分加一倍得二分为中等
衰数乘中等六人得十二分又将二分
加二倍得六分为上等衰数乘上等四
人得二十四分乃以十分十二分二十
四分相并得四十六分为一率总银九
十二两为二率下等一分为三率推得
四率二两即下等每人应得之数将二
两加一倍得四两即中等每人应得之
御制数理精蕴 下编卷五 第 23b 页 WYG0799-0436d.png WYG0799-0437a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 24a 页 WYG0799-0437c.png

每人应得之数即得上等四人共得四
十八两中等六人共得二十四两下等
十人共得二十两也此法以下等一分
为三率故得下等每人一分之数按分
倍加而得中等上等如以各等众人分
数各为三率即得各等之共数矣
设如有米五百三十五石赏与三等人第一等二十
御制数理精蕴 下编卷五 第 24b 页 WYG0799-0437d.png WYG0799-0438a.png


等每名加七斗二等比三等每名加五斗问三等
每名各得几何
法以二等比三等每名多五斗与二等
五十名相乘得二百五十斗又以一等
比二等每名多七斗与二等比三等每
名多五斗相加得十二斗与一等二十
名相乘得二百四十斗两数相并得四
百九十斗乃于总米五百三十五石内
御制数理精蕴 下编卷五 第 24b 页 WYG0799-0437d.png WYG0799-0438a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 25a 页 WYG0799-0438c.png

得一百八十人为一率四百八十六石
为二率一人为三率推得四率二石七
斗即三等每一人应得之数加五斗得
三石二斗即二等每一人应得之数再
加七斗得三石九斗即一等每一人应
得之数也此法以二等比三等每名多
五斗与二等五十人相乘者是求二等
御制数理精蕴 下编卷五 第 25b 页 WYG0799-0438d.png WYG0799-0439a.png


名多七斗并二等比三等每名多五斗
与一等二十人相乘者是求一等比三
等共多之数也既得一等二等共多于
三等之数于总数内减之所馀即三等
相并共一百八十人均分之数故以一
百八十人比总米四百八十六石即第
三等每一人之比二石七斗也由此加
五斗即得第二等每一人所得之数于
御制数理精蕴 下编卷五 第 25b 页 WYG0799-0438d.png WYG0799-0439a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 26a 页 WYG0799-0439c.png

互和折半差分
设如有米一百八十石令甲乙丙三人互和折半分
之但知甲多丙三十六石问各该若干
法以三人为一率总米一百八十石为
二率一人为三率推得四率六十石即
乙应得之数次以甲多丙三十六石二
分之每分得一十八石于乙数内加之
御制数理精蕴 下编卷五 第 26b 页 WYG0799-0439d.png WYG0799-0440a.png


减之得四十二石即丙应得之数也此
法盖以三人共得之数比一人所得之
数其一人所得之数即中一人应得之
数甲多乙几何即乙多丙几何而甲多
丙之数又为甲多乙之倍数故以甲多
丙之数分为二分于中数内一加一减
则彼此相较之数自得均平故谓之互
和折半也
御制数理精蕴 下编卷五 第 26b 页 WYG0799-0439d.png WYG0799-0440a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 27a 页 WYG0799-0440c.png

法以四人为一率总银二百四十两为
二率一人为三率推得四率六十两即
钱孙中二人相和折半之数次取赵多
李十八两之数以三归之(以三立法者/用二归以四)
(立法者用三归盖以/之相比而得较也)得六两即四人递
加之数折半得三两乃中二人相和折
半数与中二人应得数之较以此三两
御制数理精蕴 下编卷五 第 27b 页 WYG0799-0440d.png WYG0799-0441a.png


于六十两馀五十七两即孙银数钱银
数内再加六两得六十九两即赵银数
孙银数内再减六两馀五十一两即李
银数也此法盖以四人共得之数比一
人应得之数其一人应得之数固非四
人平分之数故比例所得六十两为钱
孙二人之中数较之钱数少三两较之
孙数多三两故于六十两中加三两即
御制数理精蕴 下编卷五 第 27b 页 WYG0799-0440d.png WYG0799-0441a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 28a 页 WYG0799-0441c.png

设如有兵二万三千八百令甲乙丙丁戊五将互和
折半领之只云戊少甲三千三百六十问各将所
领若干
法以五分为一率兵数二万三千八百
为二率一分为三率推得四率四千七
百六十即丙所领之数又取戊少甲之
三千三千六十以四归之(此有五人而/较为四故用)
御制数理精蕴 下编卷五 第 28b 页 WYG0799-0441d.png WYG0799-0442a.png


丙数而上递加之得五千六百即乙所
领之数得六千四百四十即甲所领之
数由丙数而下递减之得三千九百二
十即丁所领之数得三千零八十即戊
所领之数也
设如有稻一百九十八亩令甲乙丙丁戊己六人收
割但知甲比己多收三十亩问各该收稻几何
法以六人为一率总田一百九十八亩
御制数理精蕴 下编卷五 第 28b 页 WYG0799-0441d.png WYG0799-0442a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 29a 页 WYG0799-0442c.png

甲多己三十亩以五归之得六亩折半
得三亩加于三十三亩得三十六亩即
丙收数再加六亩得四十二亩即乙收
数再加六亩得四十八亩即甲收数又
以折半三亩减于三十三亩馀三十亩
即丁收数再减六亩馀二十四亩即戊
收数再减六亩馀十八亩即己收数此
御制数理精蕴 下编卷五 第 29b 页 WYG0799-0442d.png WYG0799-0443a.png


之丙少三亩较之丁多三亩故以丙与
丁总差六亩折半加减之即得也
首尾互准差分
设如甲乙丙丁四人递次分银但知甲得六十九两
丁得五十一两问乙丙各得银几何
法以三分为甲多于丁之衰数(有四人/故用三)
(分如或五人则用四/分六人则用五分)为一率甲六十九
两与丁五十一两相减馀一十八两为
御制数理精蕴 下编卷五 第 29b 页 WYG0799-0442d.png WYG0799-0443a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 30a 页 WYG0799-0443c.png

六两得五十七两即丙应得之数再加
六两得六十三两即乙应得之数也盖
甲数最多丁数最少相差一十八两由
丁至丙至乙至甲相隔三位则知有三
差故用三分比一十八两即如一分比
六两而为递加数也若三色者以首尾
两数相加折半即中数其法易求故不
御制数理精蕴 下编卷五 第 30b 页 WYG0799-0443d.png WYG0799-0444a.png


设如五人递次络丝第一人络丝四十两第五人络
丝二十四两问中三人各络丝几何
法以四分为第一人多于第五人之衰
数为一率第一第五两数相减馀一十
六两为二率一分为三率推得四率四
两即五人络丝递加之数将第五人络
丝二十四两加四两得二十八两即第
四人所络之数再加四两得三十二两
御制数理精蕴 下编卷五 第 30b 页 WYG0799-0443d.png WYG0799-0444a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 31a 页 WYG0799-0444c.png

为除法盖第五与第一相隔四位则知
有四差故用四为比例也
又捷法以第一第五两数相加折半得
三十二两即第三人所络之数又以第
一第三两数相加折半得三十六两即
第二人所络之数复以第三第五两数
相加折半得二十八两即第四人所络
御制数理精蕴 下编卷五 第 31b 页 WYG0799-0444d.png WYG0799-0445a.png


奇者俱可用如三五七九是也
设如七人运粮不言总数但知第一人第二人共运
二十三石七斗第五人第六人第七人共运二十
六石一斗其递加之数俱相等问第三人第四人
与前后五人各运几何
法以第一第二两人共运二十三石七
斗折半得十一石八斗五升为第一第
二两人相和折半之数第五第六第七
御制数理精蕴 下编卷五 第 31b 页 WYG0799-0444d.png WYG0799-0445a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 32a 页 WYG0799-0445c.png

分第二分之中数一分半与第六分相
减馀四分半为一率第一第二两人相
和折半之十一石八斗五升内减第六
人之八石七斗馀三石一斗五升为二
率一分为三率推得四率七斗即每人
递加之数由第六人八石七斗而下减
七斗得八石即第七人应运之数由第
御制数理精蕴 下编卷五 第 32b 页 WYG0799-0445d.png WYG0799-0446a.png


四斗即第五人应运之数得十石一斗
即第四人应运之数得十石八斗即第
三人应运之数得十一石五斗即第二
人应运之数得十二石二斗即第一人
应运之数也此法盖因第一人第二人
相和折半之数至第二人差半分至第
三人差一分半至第四人差二分半至
第五人差三分半至第六人则差四分
御制数理精蕴 下编卷五 第 32b 页 WYG0799-0445d.png WYG0799-0446a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 33a 页 WYG0799-0446c.png

前二人相和折半多于第六人之六石
三斗即如一分比每人递加之七斗也
设如八人分银不言总数但知第一第二第三三人
共得四十五两第七第八二人共得八十五两其
递加之数俱相等问各人应得若干
法以前三人共得银数四十五两用三
归之得十五两即第二人应得之数后
御制数理精蕴 下编卷五 第 33b 页 WYG0799-0446d.png WYG0799-0447a.png


五钱即第七第八两人相和折半之数
乃以第二分与第七分第八分之中数
七分半相减馀五分半为一率第二人
应得之十五两与后二人相和折半之
四十二两五钱相减馀二十七两五钱
为二率一分为三率推得四率五两即
每人递加之数于第二人十五两内减
五两即得第一人十两于第二人十五
御制数理精蕴 下编卷五 第 33b 页 WYG0799-0446d.png WYG0799-0447a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 34a 页 WYG0799-0447c.png

三十五两第七人四十两第八人四十
五两之数也此法盖因第二人至第三
人差一分至第四人差二分至第五人
差三分至第六人差四分至第七人差
五分至第七第八两人相和折半之数
则差五分半故先以第二与第七第八
之中数相减得其五分半之差数而以
御制数理精蕴 下编卷五 第 34b 页 WYG0799-0447d.png WYG0799-0448a.png


人之数即如每一分比每人递加之数
也
设如八人分米不言总数但知第一第二两人共得
一十一石九斗第七第八两人共得八石三斗其
递加之数俱相等问每人应得若干
法以第一第二两人共数一十一石九
斗折半得五石九斗五升即第一第二
两人相和折半之数再以第七第八两
御制数理精蕴 下编卷五 第 34b 页 WYG0799-0447d.png WYG0799-0448a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 35a 页 WYG0799-0448c.png

以第一分第二分之中数一分半与第
七分第八分之中数七分半相减馀六
分为一率第一第二两人相和折半之
五石九斗五升内减第七第八两人相
和折半之四石一斗五升馀一石八斗
为二率一分为三率推得四率三斗即
每人递加之数折半得一斗五升加于
御制数理精蕴 下编卷五 第 35b 页 WYG0799-0448d.png WYG0799-0449a.png


五升得六石一斗即第一人之数以次
递减三斗即得第二人五石八斗第三
人五石五斗第四人五石二斗第五人
四石九斗第六人四石六斗第七人四
石三斗第八人四石之数也此法盖因
第一第二两人相和折半之数至第二
人差半分至第三人差一分半至第四
人差二分半至第五人差三分半至第
御制数理精蕴 下编卷五 第 35b 页 WYG0799-0448d.png WYG0799-0449a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 36a 页 WYG0799-0449c.png

分故先以第一第二之中数与第七第
八之中数相减得其六分之差数而以
六分比第一第二相和折半多于第七
第八相和折半之数即如每一分比每
人递加之数也又以第一第二之中数
比第一人差半分故以一分之三斗折
半得一斗五升加于第一第二两人相
御制数理精蕴 下编卷五 第 36b 页 WYG0799-0449d.png WYG0799-0450a.png


设如有竹九节截为九筒盛米递次长短不均但知
根底三节共盛米三升九合梢上四节共盛米三
升问九节各盛米数几何
法以根底第一第二第三三节共盛米
三升九合用三归之得一升三合即第
二节盛米之数梢上第六第七第八第
九四节共盛米三升用四归之得七合
五勺即第七第八两节相和折半之数
御制数理精蕴 下编卷五 第 36b 页 WYG0799-0449d.png WYG0799-0450a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 37a 页 WYG0799-0450c.png

盛米一升三合内减第七第八两节相
和折半之七合五勺馀五合五勺为二
率一分为三率推得四率一合即每节
递加之数自第二节盛米一升三合而
上加一合即得第一节盛米一升四合
自第二节盛米一升三合而下递减一
合即得第三节盛一升二合第四节盛
御制数理精蕴 下编卷五 第 37b 页 WYG0799-0450d.png WYG0799-0451a.png


合第七节盛八合第八节盛七合第九
节盛六合也
设如有竹九节截为九筒盛米但知根底二节盛米
六升三合梢上二节盛米二升一合问各节所盛
米数若干
法以根底二节共盛米六升三合折半
得三升一合五勺为第一第二两节相
和折半之数梢上二节共盛米二升一
御制数理精蕴 下编卷五 第 37b 页 WYG0799-0450d.png WYG0799-0451a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 38a 页 WYG0799-0451c.png

之中数一分半与第八分第九分之中
数八分半相减馀七分为一率第一第
二两节相和折半之三升一合五勺内
减第八第九两节相和折半之一升零
五勺馀二升一合为二率一分为三率
推得四率三合即每节递加之数折半
得一合五勺加于第一第二两节相和
御制数理精蕴 下编卷五 第 38b 页 WYG0799-0451d.png WYG0799-0452a.png


第一节盛米之数以次递减三合即得
第二节盛三升第三节盛二升七合第
四节盛二升四合第五节盛二升一合
第六节盛一升八合第七节盛一升五
合第八节盛一升二合第九节盛九合
也
设如十人按数挨次纳粮前三人共纳一十三石八
斗后四人共纳一十三石二斗问十人各纳粮数
御制数理精蕴 下编卷五 第 38b 页 WYG0799-0451d.png WYG0799-0452a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 39a 页 WYG0799-0452c.png

归之得四石六斗为第二人所纳之数
后四人共纳一十三石二斗用四归之
得三石三斗为第八第九两人相和折
半之数乃以第二分与第八分第九分
之中数八分半相减馀六分半为一率
第二人之四石六斗内减第八第九两
人相和折半之三石三斗馀一石三斗
御制数理精蕴 下编卷五 第 39b 页 WYG0799-0452d.png WYG0799-0453a.png


每人递加之数自第二人四石六斗以
上加二斗得四石八斗即第一人所纳
之数自第二人四石六斗以下递减二
斗得四石四斗即第三人所纳之数得
四石二斗即第四人所纳之数得四石
即第五人所纳之数得三石八斗即第
六人所纳之数得三石六斗即第七人
所纳之数得三石四斗即第八人所纳
御制数理精蕴 下编卷五 第 39b 页 WYG0799-0452d.png WYG0799-0453a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 40a 页 WYG0799-0453c.png

设如有米二百四十石令甲乙丙丁戊五人递减纳
之定甲乙二人纳数与丙丁戊三人纳数相等问
五人各纳几何
法以四分为甲多于戊之衰数(自甲至/乙至丙)
(至丁至戊隔四位/故以四分为衰数)三分为乙多于戊之
衰数并之为七分以二分为丙多于戊
之衰数一分为丁多于戊之衰数并之
御制数理精蕴 下编卷五 第 40b 页 WYG0799-0453d.png WYG0799-0454a.png


为前二人多于后三人之较又以前二
人与后三人相减馀一人为后三人多
于前二人之较夫前多四分后多一人
而其数相等则四分即为一人之数乃
以一人为一率四分为二率戊一人为
三率推得四率仍得四分即定为戊一
人之分数各加每人所多衰数则甲得
八分乙得七分并之得十五分丙得六
御制数理精蕴 下编卷五 第 40b 页 WYG0799-0453d.png WYG0799-0454a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 41a 页 WYG0799-0454c.png

得三十分为一率总米二百四十石为
二率一分为三率推得四率八石即每
一分之数用甲之八分乘之得甲之六
十四石用乙之七分乘之得乙之五十
六石并之共得一百二十石用丙之六
分乘之得丙之四十八石用丁之五分
乘之得丁之四十石用戊之四分乘之
御制数理精蕴 下编卷五 第 41b 页 WYG0799-0454d.png WYG0799-0455a.png


十石是甲乙二人纳数与丙丁戊三人
纳数等也
设如有银六百两令甲乙丙丁戊己六人递加分之
定甲乙丙丁四人与戊己二人分数相等问六人
各分几何
法以一分为乙多于甲之衰数二分为
丙多于甲之衰数三分为丁多于甲之
衰数并之为六分四分为戊多于甲之
御制数理精蕴 下编卷五 第 41b 页 WYG0799-0454d.png WYG0799-0455a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 42a 页 WYG0799-0455c.png

后二人多于前四人之较又以前四人
与后二人相减馀二人为前四人多于
后二人之较夫前多二人后多三分而
其数相等则三分即为二人之数乃以
二人为一率三分为二率甲一人为三
率推得四率一分五(即一分/半也)即定为甲
一人之分数各加每人所多衰数则乙
御制数理精蕴 下编卷五 第 42b 页 WYG0799-0455d.png WYG0799-0456a.png


甲乙丙丁四人数得十二分戊得五分
半己得六分半并戊己二人数亦得十
二分是前后分数已同矣乃以两总分
相并得二十四分为一率总银六百两
为二率一分为三率推得四率二十五
两即每一分之数用甲一分半乘之得
甲三十七两五钱用乙二分半乘之得
乙六十二两五钱用丙三分半乘之得
御制数理精蕴 下编卷五 第 42b 页 WYG0799-0455d.png WYG0799-0456a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 43a 页 WYG0799-0456c.png

三百两用戊五分半乘之得戊一百三
十七两五钱用己六分半乘之得己一
百六十二两五钱并二人数亦共得三
百两是甲乙丙丁四人银数与戊己二
人银数等也
设如有麦一千零八亩令七人递减分收定前三人
与后四人所得共数相同问七人各收麦几何
御制数理精蕴 下编卷五 第 43b 页 WYG0799-0456d.png WYG0799-0457a.png


数(自第一至第七隔六/位故以六为衰数)五分为第二人
比第七人所多衰数四分为第三人比
第七人所多衰数并之为十五分三分
为第四人比第七人所多衰数二分为
第五人比第七人所多衰数一分为第
六人比第七人所多衰数并之为六分
乃以六分与十五分相减馀九分为前
三人多于后四人之较又以前三人与
御制数理精蕴 下编卷五 第 43b 页 WYG0799-0456d.png WYG0799-0457a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 44a 页 WYG0799-0457c.png

数相等则九分即为一人之数乃以一
人为一率九分为二率末一人为三率
推得四率仍为九分即定为第七人之
分数各加每人所多分数则第一人得
十五分第二人得十四分第三人得十
三分并之为四十二分第四人得十二
分第五人得十一分第六人得十分第
御制数理精蕴 下编卷五 第 44b 页 WYG0799-0457d.png WYG0799-0458a.png


后分数已同矣乃以两总分相并得八
十四分为一率麦一千零八亩为二率
一分为三率推得四率十二亩即每一
分之数用十五分乘之即得第一人一
百八十亩用十四分乘之即得第二人
一百六十八亩用十三分乘之即得第
三人一百五十六亩并三人数共得五
百零四亩用十二分乘之即得第四人
御制数理精蕴 下编卷五 第 44b 页 WYG0799-0457d.png WYG0799-0458a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 45a 页 WYG0799-0458c.png

第六人一百二十亩用九分乘之即得
第七人一百零八亩并四人数亦共得
五百零四亩是前三人亩数与后四人
亩数等也
设如有粮一千零九十二石令七次递减运送定前
二次与后五次运送之数相等问每次运送几何
法以十八分为第一次比第七次所多
御制数理精蕴 下编卷五 第 45b 页 WYG0799-0458d.png WYG0799-0459a.png


(加一分今将六分用三因之为十八分/是为每一次递加三分故各衰五四三)
(二一俱用三因/其比例仍同也)十五分为第二次比第
七次所多之衰数并之为三十三分十
二分为第三次比第七次所多之衰数
九分为第四次比第七次所多之衰数
六分为第五次比第七次所多之衰数
三分为第六次比第七次所多之衰数
并之为三十分乃以三十分与三十三
御制数理精蕴 下编卷五 第 45b 页 WYG0799-0458d.png WYG0799-0459a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 46a 页 WYG0799-0459c.png

次为后五次多于前两次之较夫前多
三分后多三次而其数相等则三分即
为三次之数乃以三次为一率三分为
二率一次为三率推得四率一分即为
第七次之分数各加每次所多衰数第
一次得十九分第二次得十六分并之
得三十五分第三次得十三分第四次
御制数理精蕴 下编卷五 第 46b 页 WYG0799-0459d.png WYG0799-0460a.png


分并第七次之一分亦得三十五分是
前后分数已同矣乃以两总分相并得
七十分为一率总粮一千零九十二石
为二率一分为三率推得四率一十五
石六斗即第七次一分所运之数用十
九分乘之得二百九十六石四斗即第
一次所运之数用十六分乘之得二百
四十九石六斗即第二次所运之数并
御制数理精蕴 下编卷五 第 46b 页 WYG0799-0459d.png WYG0799-0460a.png


御制数理精蕴 下编卷五 第 47a 页 WYG0799-0460b.png

之数用一十分乘之得一百五十六石
即第四次所运之数用七分乘之得一
百零九石二斗即第五次所运之数用
四分乘之得六十二石四斗即第六次
所运之数并第七次所运之一十五石
六斗亦共得五百四十六石是前二次
运送粮数与后五次运送粮数等也
御制数理精蕴 下编卷五 第 47b 页
御制数理精蕴 下编卷五 第 47b 页
御制数理精蕴下编卷五