钦定古今图书集成理学汇编字学典
第四卷目录
字学总部汇考四
宋郑樵通志二〈会意第三上 会意第三下 三体会意 转注第四 建类主义转注 建类主声转注 互体别声转注 互体别义转注 建类主义转注音义 建类主声转注音义 互体别声转注音义〉
字学典第四卷
字学总部汇考四
《宋·郑樵·通志二》《会意第三上》
序曰:象形、指事,文也。会意,字也。文合成字,文有子母。母主义,子主声,一子一母,为谐声。谐声一体,主义一体,主声二母,合为会意。会意二体俱主义,合而成字。其别有二。有同母之合,有异母之合,其主意则一也。
《社 》、
《说文》地主也。
《春秋传》曰:共工之子句,龙为社神。一曰周礼,二十五家为社,各植其土所宜之木。祟 虽遂切。神之变也。又说律切。
祝 职救切。诅也。又之六切。告神之语。
瑞
《说文》:以玉为信也。从玉耑。徐锴曰:耑谛也。

分瑞玉也。故从刀。斑 驳文也。

房六切。
《说文》:车軨间皮箧古者,使奉玉以藏之。又笔力切。又蒲蒙切。
毒 徒沃切。厚也。害人之草。从屮从毐。熏 篆作

。
《说文》:火烟上出也。从屮从黑屮黑

象也。又吁运切。灼也。
蒐 草名。
《说文》:茅蒐茹藘人血所生,可以染绛。芟 除草也。
春 篆作

。
《说文》:推也。从草从日草春时生。屯声。苗 稼生曰苗。又
《说文》:草生于田者。
若
《说文》:择菜也。从草右,右手也。
尖 壮咸切。锐也。火形锐。
鲜 思浅切。
《说文》:是少也。又宣遇切。或作鲜

。 乃后切。乳子也。

思嗟切。少也。番 符袁切。又补过切。兽足谓之番从釆从田。象足履于田也。
寀 式荏切。
《说文》:悉也。寀寀谛也。徐锴曰:宀覆也。采别也。包覆而深别之。篆文作审。
悉 息七切。详尽也。古作

。𧢻 枢玉切。牴也。古作牪。奔 逋昆切。牛群走也。

郎刀切。闲养牛马圈也。此象圈养之状。
《说文》谓从牛冬省取其四周匝之说。谬矣或。从穴告 牛触人角著横木也。
吹 吹气也。
吽 于金切。牛鸣。
咶 火夬切。又呼刮切。息也。又胡化切。言也。
喜 许已切。又许记切。悦也。或作憘喜。名
《说文》:自命也。从口从夕。夕者,冥也。冥不相见,故以口自名。臣按此说,非也。大凡义理,但见其说不径直,即不为实义。名从口见义,从夕见声。

遣礼切。
《说文》:开也。咸
《说文》:皆也。从口。从戌戌悉也。
各
《说文》:异辞也。从口夂夂者。有行而止之,不相继也。臣按在上为夂,陟纪切。在下为夂,音绥。则有行义。吉 善也。从士从口。士君子之口。无非善言。
咠 即入切。咠,咠语也。或作

。又七入切。
《诗》:咠咠幡幡。又一入切。
哲 今作哲。智也。古亦作哲。

牛刀切。諠也。或作嚣。又虚娇切。

息郎切。从哭亡。隶作丧。又四浪切。企 遣尔切。举踵也。
整 齐也。从敕从正。
连
《说文》:负连也。一曰连属。又力展切。难也。易往蹇来连。又连彦切。及也。
道
《说文》:所行道也。一达谓之道。又大到切。
逐 追也。又亭历切。速也。易其欲逐。逐又直祐切。奔也。
《山海经》:夸父与日逐。一曰牝,牡合。

今作远。御
《说文》:使马也。徐锴曰:卸解车马也。或彳或卸。皆御者之职。古作

。又鱼驾切。相迎也。

杜皓切。所行道也。又大到切。导引也。

荧绢切。
《说文》:行且卖也。或从元。龀 楚引切。博雅毁齿谓之龀。又初菫切。
《说文》:男八月生齿,八岁而龀。女七月生齿,七岁而龀。从齿。从七或作龀。

符辕切。
《说文》:兽足谓之番。

蒲孟切。


,蹋地声。从,鼓声也。扁 补典切。
《说文》:署也。从户册户册者。署门户之文也。一曰不圆为扁。
甜 徒兼切。美也。

托盍切。歠也。或从沓。又托协切。犬小

。却 乞约切。
《说文》:节欲也。一曰退也。或作却。
协 胡颊切。
《说文》:众之和同也。从劦从十。徐铉曰:十众也。古作

。今作叶。幵 子元切。事之制也。
话
《说文》:合会善言也。
《传》曰:告之话言。或作话设。 ,式别切。
《说文》:施陈也。从言从殳。殳使人也。

乙力切。
《说文》:快也。信信 无所立,惟凭人言。
誓 时制切。
《说文》:约束也。盖誓之以言。
䚻 馀招切。
《说文》:徒歌。或作谣。䚻又夷周切。或作

。计
《说文》:会也。又吉诣切。画也。
讨 从言从寸。言责也。寸,法度也。责以法度。
讷 奴骨切。言不出。
諕 虚讶切。诳也。又乎刀。切号也。
諰 想止切。又所隹切。思意。一曰语失。
誩 渠庆切。言之争也。古作

。篆作

。隶作竞。譶 直立切。譅言不止也。又达合切。
《说文》:直言也。丛 徂聪切。聚也。从聚省。又徂外切。从最省。丛木,灌木也。
舁 以诸切。并举也。又苟许切。
兴 虚陵切。
《说文》:起也。从羿从同。同力也。
与 演女切。
《说文》:党与也。或作


又羊茹切。及也。

渠容切。
《说文》:所以支鬲者。从爨省从鬲省。又古勇切。又苟许切。

匹各切。
《说文》:雨濡革也。

人移切。有骨醢也。

狼狄切。鼎属实五觳斗二升。象腹交文三足。

居行切。五味香鬻也。从羹省。孚 芳无切。
《说文》:卵孚也。从爪从子说者,鸟伏子,常以爪反覆其卵。古作

。又方遇切。育也。
《方言》:鸡㐲卵而未孚。

胡畎切。试力士锤也。闹 扰也。或作

。取
《说文》:捕取也。
《周礼》:获者取左耳。故从又从耳。司马法载献馘。馘,耳也。
秉
《说文》:禾束也。从又持禾。或曰粟。十六斛曰秉。友
《说文》:同志为友。从二又相交友也。篆作友。若 日灼切。二又为友。三又为若所助者。多故为顺也。
肃
《说文》:持事振敬也。从聿在𣶒上,战战兢兢也。

对邻切。笔饰也。俗以书好为

。彡有文也。臤 苦闲切。又丘寒切。
《说文》:坚也。即古文贤字。从臣。从又臣能致力也。
卧 吾货切。
《说文》:休也。从人臣取其伏也。或作卧。

居又切。揉屈也。从殳从


。古文专字。祋 丁外切。
《说文》:殳也。或说城郭市里,高挂羊皮,有不当入而欲入者暂下,以惊牛马曰祋。故从示殳引
《诗》:何戈与祋?
役
《说文》:戍边也。

古文道字。

方敛切。
《说文》:倾覆也。从寸从巢。省寸人手也。杜林说:即贬损之贬。

牛代切。止也。出浮屠书。又有得音。从旦从寸。攸
《说文》:行水也。又以九切。从支从人。水省。徐锴曰:支入水所仗也。
败 毁也。古作


。寇
《说文》:暴也。从支从完。
敬
《说文》:肃也。
牧 养牛人也。

平秘切。
《说文》:具也。从用苟省。徐铉曰:苟急敕也。隶作

。

火劣切。举目使人也。又莫结切。又七役切。目小动。又忽域切。

况晚切。
《说文》:大视也。从大

。

委远切。从目也。又邬管切。

乌括切。
《说文》:

目也。从目叉。眲 昵格切。耳目不相信也。
相 思将切。
《说文》:省视也。引易地可观者,莫可观于木。
《诗》曰:相鼠有皮。又息亮切。
明 眉兵切。视瞭也。盲 目亡眸子。
𥄳 达合切。
《说文》:目相及也。从目从隶省。

式荏切。视也。又舒闰切。开阖目数摇也。窅 伊鸟切。又音于交切。深目也。

音域辄切。
《说文》:光也。隶作


。

古穴切。又一决切。
《说文》:目深。儿

女利切。又乌括切。
《说文》:深目。儿一曰塞也。

黑角切。美目。一曰目深。

舒仁切。引目。

畎迥切。大目也。

许尤切。目多汁。省 息井切。目瞖也。与眚同。又视也。又所景切。简也。说文从眉省。

扶发切。盾也。

毗志切。犬初生子。一曰首子。臭 尺救切。
《说文》:禽走臭而知其迹者。犬也。或作臭臭腐气也。

居谐切。
《说文》:俱词也。从比从自或省。

迄洽切。齁

鼻息。或从夹从合。


也。

研计切。
《说文》:羽之

风,亦古诸侯。一曰射师。臣按从幵音坚。坚也。射所以破坚也。从羽箭必以羽有穷国君。
翟 直格切。雉名。又直角切。鸟名。
𦐇 托盍切。
《说文》:飞盛儿从曰。曰,即冒也。瞢 木空切。
《说文》:目不明也。从首从


目数摇也。又眉耕切。无眸子也。
蔑 莫结切。
《说文》:劳目无精也。从首人劳则蔑膻 尸。连切羊。臭也。又羊闲切。

牛闲切。羊臭。羌
《说文》:西戎牧羊人也。从人从羊。南方蛮闽从虫,北方狄从犬,东方貉从豸,西方羌从羊。此六种也。西南僰人,僬侥从人,盖在坤地,颇有顺理之性。东夷从大大人也。夷俗仁仁者,寿有君子不死之国。孔子曰:道不行,欲之九夷。乘桴浮于海,有以也。古作

。羹 五味

鬻也。

宠恋切。羊长尾。一曰羊栈也。羼 初限切。羊相厕也。一曰相出前也。又初苋切。一曰傍入。曰羼从屋省。
羸 力为切。羊瘦者也。
靃 呼郭切。
《说文》:飞声也。两而双飞者。其声靃然。双 隹二枚也。从又持之也。

秦入切。
《说文》:群鸟在木上。也或省。鸣 鸟声也。又眉病切。相呼也。
瞗 当侯切。瞗瞗鸟。名人面鸟喙,有翼不能飞。又丁聊切。目熟视也。

即约切。
《说文》:鸺鹠别名。𢆶 于虬切。
《说文》:微从𢆶二幺。又津之切。黑也。兹古作𢆶。兹
《说文》:黑也。引
《春秋传》:何故使吾水兹?
几
《说文》:微也,殆也。从𢆶从戍。戍兵守也。𢆶而兵守者,危也。古作

。幽
《说文》:隐也。

举起切。问数也。几古作

。玈 龙都切。黑弓也。
妙 于达切。小意。

鲁果切。
《说文》:畜产疫病也。

昨间切。禽兽所食馀也。

侧八切。字林夭死也。或作

。又子列切。死 从歹从人。人之残也。或曰从。匕声。
别 皮列切。分解也。
肥
《说文》:多肉也。徐铉曰:肉不可过多。故从节。脆 此芮切。
《说文》:小耎易断也。从肉从绝省。或作脆。

财干切。禽兽食馀也。肰 如延切。
《说文》:犬肉也。俎
《说文》:礼俎也。从半肉在且上。
肘
《说文》:臂节也。
刕 怜题切。裂也。初 裁衣之始。
利
《说文》:铦也。从刀和。然后利从和省。引易利者,义之和。臣按从刀从禾,二母相合,以刀取禾也。古作

。则
《说文》:等画物也。从刀从贝。贝古之物货也。按今人称金之剂曰,则一曰法也。古作


籀从鼎。删 师奸切。
《说文》:剟也。从刀从册。以刀削书也。罚
《说文》:罪之小者。从刀从詈。未以刀有所贼,但持刀骂詈,则应罚。
钊 之遥切。
《说文》:刓也。周康王名又弩机。

古屑切。楚人谓治鱼人。刓 吾官切。
《说文》:剸也。或作

。划 胡瓜切。舟进竿谓之划。又古火切。割也。又古卦切。镰也。

思营切。
《说文》:用角低昂便也。引
《诗》:


角弓。或少省。
解 举蟹切。
《说文》:判也。从刀判牛角。
𧢻 今作触。
《说文》:牴也。亦作

。等 得肯切。
《说文》:齐简也。从竹从寺。寺官曹之等平也。
筮 时制切。
《说文》:易卦用蓍也。从竹从


,古巫字。簋 矩鲔切。
《说文》:黍稷方器也。从竹从皿从艮。算 苏贯切。
《说文》:长六寸计历数者。从竹从弄常弄,乃不误也。
筋
《说文》:肉之力也。臣按从竹从肋。惟竹肋多筋丝。所以为筋之主。故
《说文》曰:竹物之多筋者。
典
《说文》:五帝之书也。从册在丌上尊阁之也。庄都说典大册。古作

。奠 堂练切。说文置祭也。从酋。酋酒也。下其丌也。礼有奠祭者。
觋 胡狄切。
《说文》:能斋肃事神也。男曰觋,女曰巫。从见见音晛。
甚 食荏切。
《说文》:尤安乐也。从甘匹匹耦也。古作


。沓 达合切。语多沓。沓也。辽东有沓县。一曰合也。从水者。象多言之人口出涎沫。
普 今作替。
《说文》:废一偏下也。按从并一上而一下也。从曰告也。
尌 上主切。
《说文》:立也。从壴从寸持之也。
鼓
《说文》:从壴支。象其手击之也。臣按从𠬢土刀切。
《说文》:于弓韬则曰从𠬢𠬢垂。饰与鼓同意。

补蒙切。鼓舞。

徒东切。鼓声从角者。鼓作而角鸣也。

虚冬切。鼓声从金者。鼓作金止。

托合切。鼓鼙声。从缶击。鼓击缶声。为同类。

隶作豋。
《说文》:礼器也。从拱持肉在豆上。篆作

。从

,象肉在豆中之形。

直质切。
《说文》:爵之次第也。故从

书平

东作。或从失。
虔
《说文》:虎行。儿按此从文当有虎文之义。
暴 薄报切。彊侵也。周官有司暴。
覤 乞逆切。覤覤惊惧貌。
贙 胡犬切。
《说文》:分别也。从虤对争儿也。一曰兽名。出西海,大秦国似狗。多力犷恶也。又荧绢切。
盈
《说文》:满器也。从夃夃音姑。古者以买物多得为夃。益
《说文》:饶也。从水皿。皿,益之意也。

女六切。
《说文》:鼻出血也。

张流切。
《说文》:引击也。从㚔攴见血也。盍 辖腊切。
《说文》:覆也。一曰何不也。隶作盍。𪏆 他官切。黄色。

痴贞切。从穴中正见也。青光者,隙穴之明也。

或作

。靘 千定切。

靘青黑色。阱 疾正切。陷也。或作

。食
《说文》:一米也。从皂集声。或说从皂也。

居夷切。饿也。饲 祥吏切。
《说文》:粮也。从人食。

七安切。
《说文》:吞也。又苏昆切。水沃饭也。飧 苏昆切。
《说文》:餔也。谓晡时食。或作餐。餐又千安切。
《说文》:吞也。

求位切。
《说文》:饷也。馈古作

。

牛据切。饯也。蚀 实职切。败食也。
仑 龙春切。
《说文》:思也。从集从册。籀作龠

。佥
《说文》:皆也。从集从口从从。引虞书佥曰。伯夷按此吅从无义。但集人口之多耳。

方合切。古文法字。从集从正。合 曷閤切。
《说文》:合口也。

巨险切。约也。好合人也。故未成佥。会 合也。从人从曾。省曾益也。
仓
《说文》:谷藏也。从食省从口奇。字作

。仙 相然切。山居长往也。又虚然切。轻举也。

徂箴切。
《说文》:入山之深也。

馀招切。广雅瓶也。又夷周切。
《说文》:瓦器也。按从肉藏肉器。

去冀切。皿也。器或作

。从器省。是 时也。从日从。正日辰也。正其辰也。篆作是。又田黎切。
醯 呼鸡切。
《说文》:酸也。作醯以

,以酒从

酒并省,射
《说文》:弓弩发于身而中于远也。篆作射。从寸寸法度也。食亦切。又寅谢切。

昨木切。矢锋也。或作

。

虚交切。灌也。髜 轻皎切。高也。

余封切。从享从自。自鼻也。知臭香所食也。按此与

同体。即烹饪调庸之义。或作庸从庚。庚乃烹。饪器

以烹为主,借为庸用之庸。后人不知,但识借义而已。

常侍切。
《说文》:熟也。从享从芉。按从享普庚切。一曰鬻也。篆文作

。覃 徒南切。
《说文》:长味也。引
《诗》:实覃实吁,从鬲从咸。省或不省。古作


。


隶作厚。
《说文》:丘陵之厚也。从𣆪从厂。

隶作啬。
《说文》:爱涩也。从

麦也。从廪受麦之府也。故田夫谓之啬夫。古作

。啚 补美切。
《说文》:啬也。从口廪廪受也。夌 闾承切。
《说文》:越也。从夂从


高也。竷 苦感切。
《说文》:繇也,舞也。乐有章从章从降从夂引
《诗》:竷竷舞我。

乌代切。夂行也。心之行也。畟 初力切。
《说文》:治稼畟畟进也。引
《诗》:畟畟良耜。按此从夂从界省。
《说文》:从田从人夂,误矣。又节力切。

臧曹切。月出门也。从二东曹字从此。枭 坚尧切。
《说文》:不孝鸟也。日至捕枭磔之。从鸟首在木上。
休 息止也。从人依木。
臬 五结切。射准的也。从木从劓省。又九芮切。采 取也。
柝 破木也。
床
《说文》:安身之坐者。
杏
《说文》:果也。从木。可省声。按从可亦不得声,从口木实之。可食者。
林 从二木。木多为林。
《说文》:平土有丛木,曰林。森
《说文》:木多儿从林从木。
彬 悲巾切。
《说文》:文质备也。又逋还切。采明也。梵 房丸切。木得风也。疑从风省。
野 以者切。郊外也。古作壄。

虚检切。


荫也。

卢感切。悲愁儿。一说林木。君子所感。故宋玉曰:入林悲心。或从心。
敖 牛刀切。
《说文》:出游也。从出从放。篆作敫。

莫懈切。
《说文》:出物货也。从出从买。隶作卖。

弋灼切。岸上出见。儿

博盖切。行儿。诗赤芾在股。今二芾相从,自为行也。
索 昔各切。
《说文》:草有茎叶,可作绳。从𣎵糸。孛 蒲妹切。
《说文》:

也。从𣎵人色也。从子引
《论语》:色孛如也。又薄没切。色恶也。
甡 疏臻切。
《说文》:众生并立之。儿引
《诗》:甡甡其鹿。眚 古文姓字。
华 户瓜切。
《说文》:荣也。从草从

。隶作华。剌 郎达切。
《说文》:戾也。从束从刀,刀者。剌之也。囚 徐由切。
《说文》:系也。从人在囗中。
囷 区伦切。
《说文》:廪之圜者,圜谓之囷,方谓之京

。 女蟹切。博雅母也。溷 胡囷切。
《说文》:厕也。从囗象豕在囗中也。
困 苦闷切。
《说文》:故庐也。从木在囗中。

昵立切。


私取物。又昵洽切。
《说文》:下取物缩藏之。
囝 九件切。闽人呼儿曰囝。又鱼厥切。阙也。太阴之精。
圉 鱼举切。
《说文》:囹圄所以拘罪人。从㚔从囗。买 母蟹切。
《说文》:市也。从网贝。引
《孟子》:登龙断而网市利。
赗 抚凤切。赠死之物。
贽 脂利切。
《说文》:至也。引
《周书》:大命不

。亦作贽。员 子礼切。物数也。徐锴曰:古以贝为货,故数之隶。作员籀作

。邮
《说文》:境上行书,舍从邑垂。垂边也。
𨛜 从邑相向。
《说文》:邻道也。隶作

。胡降切。

胡降切。
《说文》:里中道也。篆省作

。隶省作巷。昍 许元切。明也。
昆 公浑切。
《说文》:同也。
昏 呼昆切。
《说文》:日冥从氏省。
昌 尺良切。
《说文》:美言也。从日从曰。一曰日光也。引
《诗》:东方昌矣。籀作昌。
昙 徒南切。云布谓之昙。
暔 那含切。国名。唐天宝中,封其王为怀宁王。暹 思廉切。日光升也。
普 滂古切。
《说文》:日无光。徐锴曰:无光则远近皆同。故从并。
昶 丑两切。通也。又丑亮切。达也。
昢 普罪切。日未明。儿又普没切。
显 呼典切。
《说文》:众微杪也。从日中视丝。一曰头明饰也。又五合切。
㫐 伊鸟切。
《说文》:望远合也。从日匕。匕,合也。

子皓切。
《说文》:晨也。从日在甲上。隶作早。炅 畎迥切。见也。或作

。又涓惠切。

戈笑切。光也。或从光。晋 即刃切。易明出地上晋。
《说文》:进也。日出万物进从日从臸。隶作晋。
𣊻 薄报切。
《说文》:晞也。从日从出从收。从米。或作暴是 夏。古作是。言日于是乎正也。

莫笔切。
《说文》:不见也。昔 隶作昔。
《说文》:乾肉也。从残肉日以晞之。
旋 旬宣切。
《说文》:周旋旌旗之指麾也。从㫃从疋疋足也。
斿 亦作游。旌旗之

。旅
《说文》:军之五百人为旅。从㫃从久犹俱也。古作

。族
《说文》:矢锋也,束之族族也。从㫃从矢。一曰聚也。晶
《说文》:精光也。从三日。古作品。子盈切。又为古文日字。
朏 普乃切。又芳尾切。
《说文》:月未盛之明。从月引
《周书》:丙午朏。

照也。

古作明。奣 苦矿切。明也。又古猛切。夗 于阮切。
《说文》:转卧也。从夕从节。卧有节也。

今作夙。
《说文》:早敬也。从𠃨持事多 。
《说文》:重也。从重夕夕者,相绎也。故为多

。隶作粟。
《说文》:嘉谷实也。栗 力质切。
《说文》:木也。其实下垂,故从𠧪

。隶作兼并也。从又持秝兼持二禾,秉持一禾。𢇲 忙皮切。𢇲穰地名。在今秦州。秦
《说文》:伯益之后所封国地。宜禾。从禾舂省。一曰秦禾名。籀作

。科
《说文》:程也。从禾从斗。斗者量也。

母罪切。禾伤雨。穗 徐醉切。
《说文》:禾成秀也。人所以收从。爪禾。秸 讫黠切。禾槁。去其皮祭天。
《说文》:芳也。从黍从甘。
《春秋传》:黍稷馨香。隶省作香。

巨九切。
《说文》:舂糗也。
《郎达切》:博雅

也。𢿨 苏旰切。
《说文》:分离也。从攴林林分散之意。古作救。又颡旱切。麻分也。
麻
《说文》:与林同人所治也。从广在屋下。宗
《说文》:尊祖庙也。
容
《说文》:盛也。从宀谷。徐铉曰:屋与谷皆所以盛受。安
《说文》:静也。从女在宀下。家
《说文》:居也。从穴豭省臣按
《说文》:从猳省。疑非也。家与牢同意。家豕居。后人用为室家之家。牢牛屋后。人用为牢狱之牢。
宁 奴丁切。
《说文》:安也。从宀心在皿上。人之饮食器。所以安人。
穴 乳勇切。
《说文》:散也。从宀人在屋下。无田事。引
《周书》:宫中之穴食。寡
《说文》:少也。从宀从。颁颁。分赋也。故为少。宰 子亥切。
《说文》:罪人在屋下执事者。从宀从辛辛罪也。守 始九切。
《说文》:寺官也。从宀从寸寺府之事者。从寸寸法度也。
宦 胡惯切。
《说文》:仕也。一曰阉人。

虚讶切。

也。亦作

。向
《说文》:北出牖也。从宀从口。引
《诗》:塞向墐户。徐锴曰:牖,所以通人气,故从口。
定
《说文》:安也。从宀从正古作正。实
《说文》:富也。从宀贯。贯货贝也。宋
《说文》:居也。木者成室以居人也。故从宀从木。窜 七丸切。穴儿。又取乱切。匿也。
穿
《说文》:通也。从牙在穴中。或从身。
窔 一叫切。深也。
突 陁没切。
《说文》:犬从穴中暂出也。从犬在穴中。
《方言》:江湘卒相见曰突。一曰出。儿

乌八切。穿也。

馀招切。痤

疾名。疢 丑刃切。热病。

讫洽切。创也。兽足病。曰

。又乞洽切。从足瘗省。最 祖外切。
《说文》:犯而取也。从日从取。

隶作冒。
《说文》:蒙而前也。从帽从目。同
《说文》:合会也。从目从口。徐铉曰:同爵名。也引
《周书》:太保受同哜,故从口。
冢 莫红切。
《说文》:覆也。从𠔼豕。罗
《说文》:以

罟鸟也。从网从维。古者芒氏初作罗。罪
《说文》:捕鱼竹网。从网。非秦以罪为罪字。詈
《说文》:骂也。从网从言。网罪人。帘 锄臻切。幕也。又离盐切。酒家帜。又一叫切。

脂利切。博雅鞶

巾也。又输芮切。

吉了切。白也。又薄陌切。皛 乌鸟切。
《说文》:显也。从三白。

陟几切。
《说文》:箴缕所紩衣。从

丵省。徐铉曰:丵众多也。言箴缕之工不一。
伊
《说文》:商圣人阿衡尹天下者。儗 鱼其切。感也。又偶起切。
《说文》:僭也。一曰相疑。

农都切。奴婢也。古之罪人。古文奴从人。或作

。信 思晋切。
《说文》:诚也。
仁 从人从二。徐铉曰:仁者兼爱。故从二古作

。真
《说文》:仙人变形。臣按从七从。具,变化之具也。仙 馨烟切。人在山上。虚延切。轻举也。虞为切。危也。件
《说文》:分也。牛大物,故可分。
咎 其九切。
《说文》:灾也。从人从各者。相违也。
企 去智切。
《说文》:举踵也。或从足。
位 于累切。
《说文》:列中庭之左右,谓之位。
付 方遇切。
《说文》:与也。从寸持物对人。
债 侧卖切。逋财也。

思晋切。
《说文》:诚也信。古作

。侃 墟旴切,刚直也。伏 房六切。伺也。
儥 徒谷切。又余六切。
《说文》:卖也。又他督切。买也。佩 蒲妹切。
《说文》:犬带佩也。从人从凡从巾。佩必有巾,巾谓之饰。
便 毗连切。
《说文》:安也人,不便更之。
卬 五刚切。
《说文》:望欲有庶及也。从

从节。
《诗》曰:高山卬止。今作仰。
顷 去营切。
《说文》:头不正也。臣按从页从匕。饭匕之匕。其形不正。
卓 篆作

。
《说文》:高也。早匕为

匕。口为卬皆同义。众
《说文》:多也。从

目众意。

痴邻切。走。儿殷
《说文》:作乐之盛,称从

从殳。
《易》曰:殷荐之上帝。孝
《说文》:善事父母者。从老省从子。子承老也。耋 徒结切。
《说文》:年八十曰耋从。老省从至。笔 逋密切。所以书。
《说文》:秦谓之笔。或作笔。

俱为切。锸也。尸 升脂切。
《说文》:终主。从尸从死。一曰在床曰尸。

人善切。
《说文》:柔皮也。按此从皮省从又。又者以手柔之也。

莫白切。履也。青丝头履。从履省从糸。屋
《说文》:居也。从尸尸所主也。一曰尸。象屋形。从至至所至止屋室皆从至。籀作屋。或作台。

今作尿。人小便也。从尾从水。奴吊切。般 逋潘切。
《说文》:辟也。象舟之旋。从舟从殳。殳所以旋也。
俞 容朱切。
《说文》:空中木为舟也。从集从ㄍ从水也。

五忽切。
《说文》:船行不安也。从舟从则省。兄 呼荣切。
《说文》:长也。从口从儿。臣谓从口,所以训子弟也。又吁放切。古况作兄也。
先 苏前切。
《说文》:前进也。从儿从之。
见
《说文》:视也。从儿从目。

莫逢切。
《说文》:突前也。徐铉曰:𠔼重覆也。犯𠔼而见,是空前也。又莫报切。触也。

的则切。
《说文》:取也。从见从寸。寸度之。亦手也。隶作

。

虚器切。见雨止息也。规 居随切。
《说文》:有法度也。从夫从见。
覞 弋笑切。
《说文》:并视也。从二见。古作

。款
《说文》:意有所欲也。从欠

省。徐铉曰:

塞也。意有所欲,而犹塞款款然。
喜 许其切。
《说文》:卒喜也。从欠从喜。
㳄 徐连切。
《说文》:慕欲口液也。从欠从水。盗 大到切。
《说文》:私利物也。从㳄㳄欲皿也。

须衮切。选具也。又苏囷切。烦 符袁切。
《说文》:热头痛也。
頫 匪矩切。
《说文》:低头也。从页逃省。太史卜书頫仰字如此。徐铉曰:頫首逃亡之。儿

而由切。
《说文》:面和也。颢 下老切。
《说文》:白儿从页从景。引
《楚词》:天白颢颢,商山四颢白首人。徐铉曰:景日月之光,明白也。

卢时切。
《说文》:难晓也。从页米。一曰鲜白。儿从粉省。

普伴切。面大。𩔁 呼内切。面多肉。

康礼切。下首也。
《说文》谓:从𩠐旨。非也。从诣省。

耳由切。面和也。从肉从首。县 胡涓切。击也。从系持

。

大凡切。
《说文》:𢧵也。从𩠐从断。又旨沇切。

彼眷切。更也变。古作

。髟
《说文》:长发猋猋也。从长从彡彡。师衔切。

陟贿切。假髻。卮
《说文》:圜器也。一名觛。所以节饮食。象人节在其下也。引
《易》:君子节饮食。
印
《说文》:执政所持信也。从

。从节

乙力切。与印相向成文。
《说文》按也。隶作抑。艳 丽而丰也。危
《说文》:在高而惧也。从

自节止之。勺
《说文》:少也。从包一。旬
《说文》:遍也。十日为旬。从包日。

薄皓切。
《说文》:覆也。从包覆人。匊
《说文》:在手曰匊。从包米。俗作掬。昜 与章切。从旦从勿。谓太阳自朝而升,勿勿然而涣散。
嵩 思融切。中岳嵩高山。古作崇。
刷 所劣切。
《说文》:拭也。从又持巾在尸下。画 篆作画。胡麦切。
《说文》:界也。象田四界聿所画之。

今省作虐。
《说文》:残也。从虎足反爪人也。声 籀文磬字。从殳。击之,乃有声焉。
矗 初六切。直。儿
幵 古贤切。
《说文》:平也。象二干相对,上平也。
冤 于袁切。
《说文》:屈也。从兔从冂。兔在冂下,不得走,益屈折也。
戾
《说文》:曲也。从犬出户下戾者,身曲戾也。

今作粪。
《说文》:弃除也。从拱推

。弃,采也。官溥说似米而非米者。矢字

,北潘切。

龙辍切。
《说文》:撮也。从𠬪从己。徐铉曰:己者物也。又爪撮取之。

陟刃切。登也。从下从门。下其门所以为登也。

音诳。
《说文》:乖也。从二臣相违。看 丘闲切。
《说文》:睎也。从手下目。臣按:今人视远物,多以手掌于目上蔽日曜。
右四百五十二
《会意第三下》
库
《说文》:兵车藏也。从车在广下。廛
《说文》:一亩半一家之居。臣按此从广从里从坴省。
《说文》:从广里八土。误矣。庶 之奢切。篆作

。厨也。遏也。从广从光光,即光字。谓光为广,所蔽也。又伤注切。
《说文》:屋下众也。厘 澄延切。一亩半一家之居。
砅 邻知切。履石渡水也。又力制切。
《诗》:深则砅。

蒲孟切。


石声。或从彭。

子末切。水激石。儿豦 求于切。
《说文》:斗相

不解也。从豕虍。豕虍之斗。不相舍引。司马相如说:豦封豕之属。一曰虎两足举。又居御切。兽名。
《尔雅》:豦迅头大如狗,似猕猴,黄黑色。多髯鬣好奋迅其头。

呼回切。豕发土也。

丁候切。又竹角切。龙尾星。东方星也。从龙省。

株玉切。豕绊足行儿。又丑玉切。豚 小豕也。

今作肆。
《说文》:

属。引
《虞书》:

类于上帝。彖 豕走也。从

从豕省。骉 悲幽切。
《说文》:众马也。又卑遥切。众走。又仕戢切。

丑郢切。今作骋。
《说文》:直驰也。古作

。

莫后切。畜父也。闯 丑甚切。马出门儿。又丑禁切。
驭 使马也。
粗 食胡切。
《说文》:行超远也。从三鹿。又作粗。

卢谷切。兽皮有文。儿荐 作甸切。
《说文》:兽之所食草古者,神人以荐遗黄帝。帝曰:何食何处?曰:食荐夏处,水泽冬处松柏。或从豕。
法 方乏切。
《说文》:刑也。平之如水。从廌所以触不直者,去之从去省。文作法。

池邻切。
《说文》:鹿行扬土也。或省作尘。

士咸切。
《说文》:狡兔也。兔之骏者。从㲋兔。

芳遇切。
《说文》:疾也。从三兔。又匹陌切。

芳万切。
《说文》:兔子也,娩疾也。从女兔。逸 夷质切。
《说文》:失也。从辵兔。猋 卑遥切。
《说文》:犬走。儿

居六切。
《说文》:

㺒也。从犬

。

甚尔切。以舌取物。又讫合切。
《说文》:犬食也。狱
《说文》:确也。从

从言。二犬所以守也。古作圁。狺 鱼巾切。犬吠声。
《楚辞》:猛犬狺狺。
猇 虚交切。虎声。又乎包切。犬声。
吠 房废切。犬鸣也。
燎 邻萧切。又力照切。
《说文》:柴祭天也。从火。从慎慎古慎字。祭天所以慎。
灰 呼回切。
《说文》:死火馀烬。从火从又。又,手也。火既灭,可以执持。

纡冒切。又音纡勿切。
《说文》:从上案下也。从㝏。又持火以尉申缯。隶作尉。

兹消切。
《说文》:灼龟不兆也。引
《春秋传》:龟

不兆。或书作

。㶾 卑遥切。
《说文》:火飞也。篆作𤐫。从

与

同意。

敞参切。
《说文》:盛火也。

达员切。虫入火。儿爂 卑遥切。轻脆也。从火爨省。
灭 翾劣切。
《说文》:灭从火戌火死于戌,阳气至戌而尽。引
《诗》:赫赫宗周褒姒灭之。臣按:从火从戌。戌,声也,未必有义。
杰 巨列切。䨲杰,梁四公子名。

火迥切。火光。焚 符分切。火灼物也。或作樊。符袁切。
《说文》:烧田也。狊 扄阒切。
《说文》:视儿。一曰犬视。光
《说文》:明也。从火在人上,光明意也。古作光。燖 徐盐切。于汤中瀹肉。从炎从热省。又徐心切。黑
《说文》:火所熏之色也。从炎上出

。

,古窗字。篆作黑。
炙
《说文》:炮肉也。从肉在火上。之石切。

徐廉切。汤中瀹肉。从热省。赫
《说文》:火赤儿。
奄
《说文》:覆也。大有馀也。又欠也。从大从申展也。又于瞻切。精气闭藏也。
夷
《说文》:平也。从大从弓。东方之人也。

口觚切。大也。

土皓切。长大也。又叨号切。奓 今作奢张也。籀从多奓。又敞尔切。
契
《说文》:木约也。引
《易》:后代圣人易之以书契。

篆作报。
《说文》:当罪人从㚔


服罪。𡴘 下耿切。
《说文》:吉而免凶也。从逆从夭夭死之事。故死谓之不𡴘。隶作幸。

今作缊。
《说文》:壹

也。从凶从壶。不得泄凶也。引
《易》曰:天地絪缊。
奏
《说文》:奏进也。从𠦍从拱从屮屮上进之义。㚖 古老切。
《说文》:大白泽也。从大从白。古文以为泽字。
𡙎 平秘切。
《说文》:壮大也。从三大三目二目为

。三目为𡙎。益大也。一曰迫也。
《诗》曰:不醉而怒,谓之𡙎。惢 寸规切。又寸累切。又损果切。
《说文》:心疑也。从三心。又将支切。善也。
庆
《说文》:行贺人也。从心从夂吉礼以鹿皮为贽。故从鹿省。

师奸切。又思廉切。
《说文》:嫉利口也。从心册引商书相时

民。徐锴曰:册言众也。意
《说文》:从心从音。察言而知意也。
懑 母本切。烦也。

于求切。异也。尤古作

。

卢感切。悲愁儿。一说林木君子所感。故宋玉曰:入林悲心。

鱼记切。
《说文》:怒也。息
《说文》:喘也。按此从心从自。自即鼻也。

殊闰切。
《说文》:理也顺。古作

。

子宋切。水激石。儿涉 徒行厉水也。

水行也。从水㐬㐬音。突,忽也。篆文从水。

色入切。不滑也。或作涩

。休 昵角切。没也。
《庄子》:大浸稽天而不溺。溺或作㲻。又乃历切。

须闰切。从水谷通川也。须 呼内切。
《说文》:洒面也。或作

。湿 夫入切。
《说文》:幽湿也。从水一,所以覆也。覆而有土,故湿也。
邕 于容切。
《说文》:四方有水,自邕城池者。籀作

。又巨勇切。揭塞也。
灥 详遵切。又从缘切。又取绢切。雨而泉出。
脉 莫获切。
《说文》:血理分邪行体者。籀作脉。亦作脉。

莫狄切。
《说文》:邪视也。籀作

。或作觅。

私闰切。深通川也。从谷从𣦵𣦵残地坑坎意也。
《虞书》曰:

畎浍距川。又逵员切。冰 笔陵切。水坚也。
冬 都宗切。
《说文》:四时尽也。从冰从夂夂古文终字。古作

。漏 郎豆切。
《说文》:屋穿水下也。从雨从屋省。霍 忽郭切。飞声也。一曰挥。霍,猝遽也。

匹各切。
《说文》:雨濡革也。霅 直甲切。
《说文》:霅霅震雷。儿一曰众言也。

虚器切。见雨而止息。

语居切。二鱼也。又讹胡切。鱼之大者。

逆怯切。鱼盛。儿

语计切。又吉削切。
《说文》:楚人谓治鱼人。鲜 相然切。
《说文》:新鱼精也。从三鱼不变鱼。按今人以小鱼为鲜从鱼之多也。䰻 牛居切。捕鱼也。

徒合切。飞龙也。从二龙。

疾盍切。恶也。孔
《说文》:通也。从乙从子。乙请子之候鸟也,乙至而得子嘉美之也。古人名嘉。字子孔。乳 而主切。
《说文》:人及鸟生子曰乳。兽曰产从孚从乙。乙者,元鸟也。明堂月令元鸟至之日祠于高禖,以请子。故乳从乙请子必以乙至之日者。元鸟春分来秋分去,开生之候鸟。帝少昊分司之官也。又儒遇切。育者也。
治 澄之切。理也。
臸 人质切。到也。从二至。

丑利切。忿戾也。从至。至而复。逊,逊遁也。
《周书》曰:有夏氏之民叨

。古作

。又质利切。

治小切。
《说文》:始开也。从户从聿。徐铉曰:聿者,始也。
扇
《说文》:扉也。从户从翅省。一曰竹。曰扇。又尸连切。摇翣也。
开 隶作开。
《说文》:张也。篆作幵。
閒 居闲切。
《说文》:隙也。从门从月。徐锴曰:门夜闭闭而见月光是有閒隙也。
闪 失冉切。
《说文》:窥头门中也。从人在门中。
闭
《说文》:阖门也。从门才。所以拒门。
闑 鱼列切。
《说文》:门梱也。
𨴟 初六切。众在门中。联 陵延切。
《说文》:连也。从耳耳连于类也。从丝丝连不绝之貌也。
耿 古幸切。
《说文》:耳著颊也。从耳烓省。杜林说耿光也。从光圣省。
耷 德盖切。大耳曰耷。

仍吏切。听音也。

刺列切。
《说文》:军法以矢贯耳也。引司马法:小罪

中罪刖,大罪刭。聂 昵辄切。
《说文》:附耳私语也。
聑 的协切。
《说文》:安也。又陟膈切。耳坚。儿
拜 布怪切。
《说文》:首至地也。扬雄说:拜从两手下。挚 脂利切。
《说文》:握持也。
承 辰陵切。
《说文》:奉也。受也。从手从节从收。折 之列切。又食列切。
《说文》:断也。
奻 居还切。
《说文》:讼也。从二女。又音女患切。諠诏也。奸 私也。
威
《说文》:姑也。从女从戌。引
《汉律文》曰:妇告威姑。一曰有威,可畏也。
如
《说文》曰。:随也。按从女从口。女子之口,惟从命。奴
《说文》:奴婢皆古之罪人也。引
《周礼》:其奴男子入于罪隶,女子入于舂。槁

于何切。
《说文》:女师也。杜林说加教于女。娄 郎侯切。
《说文》:空也。从母中女空之意也。一曰娄务也。臣按此与
《孟子》搂则得妻之搂同娄。是本文挑妇人也。
好 许皓切。
《说文》:美也。从女子。通作

。妇
《说文》:服也。从女持帚,洒扫也。
愧 齿九切。
《说文》:可恶也。古作

愧。又基位切。
《说文》惭也。
委
《说文》:委随也。从女从禾。
妻
《说文》:妇与夫齐者也。从女从卜从又。又持事,妻职也。
袅 乃了切。
《说文》:姌也。又回灼切。弱也。
毐 遏在切。人无行也。从土从

。贾侍中说秦太后与嫪毐淫坐诛。故世骂淫曰嫪毐。又铺枚切。又于开切。
戋 昨干切。
《说文》:贼也。从二戈。
《周书》曰:戋戋巧言。又楚限切。捣伤也。

今作戎。
《说文》:兵也。找 胡瓜切。舟进竿谓之划。或从手。

房越切。盾也。戛 讫黠切。
《说文》:戟也。从戈从𦣻。𢧢 讫逆切。
《说文》:有枝兵也。引
《周礼》:𢧢长丈六尺。从戈从干省。或作戟。
我 五可切。
《说文》:施身自谓也。或说我顷顿也。从戈从


。或说古垂字。一曰古杀字。臣按许氏如此之说,不知我之于六书为何义乎?我也。戍戚也,戊也。皆从戈。有杀伐之意。
《说文》不知会,同取义。而其说支离,况我既从杀。古文成又从刀。此为杀之义。何疑?又借为吾我之我。许氏惑于借义。

眉耕切。目无眸子。或作

。又莫更切。

伥失道貌。
丐 古代切。
《说文》:气也。逯安说:亡人为丐。或作丐。丐又居谒切。求也。
匠
《说文》:木工也。从匚从斤。斤,所以作器也。

吾化切。施

于屋也。韬 他刀切。
《说文》:弓衣也。
弜 其两切。
《说文》:彊也。从二弓。又翘移切。

徒案切。
《说文》:行丸也。弹。或作

。从弓持丸。或作

。

于计切。盛弓弩矢器也。
《国语》曰:兵不解。

盭 郎计切。

戾也。从弦省从。盩,又力结切。绵
《说文》:联微也。从系从帛。
孙
《说文》:子之子曰孙。从系从子,系续也。
茧
《说文》:蚕衣也。从糸从虫。从黹省。古作

。俗作茧。绥 宣隹切。
《说文》:车中把也。从糸从妥。徐锴曰:礼升车,必正立执绥,所以安也。当从爪从女省。
《说文》无妥字。
甸
《说文》:天子五百里地。从田包省。又石證切。六十四井为甸。

睹敢切。


荫也。畜 敕六切。
《说文》:田畜也。引
《淮南子》曰:元田为畜。又曰:鲁郊礼畜。或作

,从兹兹益也。里
《说文》:居也。从田从土。臣按埋

之字,并从里,则知里字复有霾音。又按

悝之字,并从里,则知里字又有恢音也。

胡光切。又美辨切。卵中之黄也。嬲 乃了切。戏相扰也。

数省切。一乳两子也。又乃了切。戏相扰也。鈲 攻乎切。铁鈲。
衔
《说文》:马勒口中。从金从行。衔,行马者也。
居 九鱼切。
《说文》:处也。从尸从几。尸得几而止。引
《孝经》曰:仲尼居谓閒居如此。故或作居。凭 皮冰切。
《说文》:依几也。引
《周书》:凭玉几。或从冯又部孕切。

昌与切。止也。得几而止。或从虍。耏 乃代切。
《说文》:罪不至髡曰耏。字或从寸诸法度,字皆从寸也。亦作

耏。又人之切。舋 许慎切。杀牲衅其血而后荐其肉。故从且从衅省。
断 凡有三音。音睹暖切者,绝也。音都玩切者,决也。音徒玩切者,
《说文》截也。
斩
《说文》:截也。从车从斤。古者斩人,以车裂之也。斲 竹角切。斫也。从斤从


。音斗。或从画。料 洛萧切。
《说文》:量也。从斗从米。米在斗中。
《春秋传》:臣料虞君。又力吊切。

刑狄切。矛属长

谓之勃卢。军
《说文》:圜围也,四千人为军。从车从包省。军兵车。
《周制》:万二千五百人为军。
辇
《说文》:挽车也。从车从

。在车前引之者。䜌 卢官切。乱也,理也。又龙眷切。言不绝。丝
《说文》:蚕所吐从二糸。

渠饮切。絮中小茧。师
《说文》:二千五百人为师。从匝从𠂤。𠂤四匝众意也。

今作官。
《说文》:吏,事君也。从宀从𠂤。𠂤,犹众也。

去演切。
《说文》云:

小块也。从臾从𨸏。臾,古贵字。隶省作

。陟
《说文》:登也。
隉 倪结切。
《说文》:危也。从𨸏从毁省。徐巡以为隉凶也。贾侍中说隉法度也。班固说不安也。引
《周书》:邦之阢隉。
兽
《说文》:守备者也。
辞
《说文》:不受也。从辛从受。受,辛宜。辞辞
《说文》:讼也。从


犹理辜也。

理也。

悉协切。火熟也从。又持炎辛辛者,物熟味也。辟 鼻益切。法也。从辛罪也。从命省。出令以治人罪也。
《说文》谓:从节从口。误矣。

必益切。君也。辟君之辟。或从官也。孨 只兖切。
《说文》:谨也。从三子。又昵立切。众儿。孱 士连切。
《说文》:迮也。一曰呻吟也。从孨在尸下。徐铉曰:尸屋也。
孴 鱼记切。
《说文》:盛儿从孨从日。籀作

。或作

。孴又为奇字。
醯
《说文》:酸也。作醯以

以酒从。

酒并省。从皿,皿器也。俗作醯。非是。

许亥切。酒器。醉
《说文》:醉卒也。各卒其度量,不至于乱也。

租昆切。
《说文》:酒器也。从酋拱以奉之。引
《周礼》:六尊:牺尊、象尊、著尊、壶尊、大尊、山尊。以待祭祀宾客之礼。或从寸。古作

。

愚原切。
《说文》:水泉本也。从灥出厂下。篆作原。今作源。
戍 舂遇切。
《说文》:守边也。从人持戈。
伐
《说文》:击也。从人持戈。
埶 倪祭切。
《说文》:种也。从坴𠃨。持而种之。引
《诗》:我埶黍稷。

竹角切。
《说文》:斫也。斲或从

画。

坚奚切。
《说文》:卜以问疑也。书稽疑旧作

。亦作乩。唐开元改用稽。无义。
占
《说文》:视兆问也。
希 疏巾也。从爻从巾。

附袁切。藩也。从爻从林。象林薄交加,有藩篱之状。
隼 耸尹切。
《说文》:祝鸠也。隹从十。象射隼之形。隽 徂兖切。
《说文》:肥肉。从弓。所以射隹。

陟教切。覆鸟之具。只 之石切。鸟一枚也。
雀 即约切。
《说文》:依人小鸟也。
奞 息遗切。
《说文》:鸟张毛羽自奋也。从大从隹。奋
《说文》:翚也。从隹。在田上。一曰振也。
夺
《说文》:手持隹,失之也。臣今按从寸者,攘人不顾法度。如奞攫然。蒦 乙虢切。
《说文》:规蒦商也。从又持萑。一曰视遽。儿睿 俞芮切。
《说文》:深明也,通也。臣按此从目从睿省。或言从谷省。非古作睿。

黑各切。深沟也。或从土。飍 必幽切。风也。

许勿切。疾风也。圭
《说文》:瑞玉也。上圜下方。公执桓圭九寸,侯执信圭,伯执躬圭,皆七寸。子执谷璧男执蒲璧皆五寸。以封诸侯,以重土。楚爵有执圭。
埽 苏老切。
《说文》:弃也。又先到切。
圣 苦骨切。
《说文》:汝颍之间,谓致力于地曰圣。尧
《说文》:高也。从尧在几上,高远也。臣按尧当从尧。从几因帝尧以尧为名。故又加几焉。古文作

,亦从二几可知也。
堇 巨斤切。
《说文》:黏土也。从土从黄省。

从遇切。
《说文》:土积也。或作

。封 方容切。
《说文》:爵诸侯之土也。从之从土从寸。守其制度也。公侯百里,伯七十里,子男五十里。徐锴曰:各之其土也。
加
《说文》:语相增加也。从力从口。
劳
《说文》:剧也。从力荧省。荧火烧门,用力者劳。臣按从力从营省。言用力经营也。又郎到切。
劦 胡颊切。
《说文》:同力也。从三力。引
《山海经》:惟号之山,其风若劦。
协
《说文》:同心之和。从劦从心。
协 胡颊切。
《说文》:同思之和。从劦从思。
劣
《说文》:弱也。

翾劣切。拽也。勖 许六切。勉也。臣按从力从冒。会意。
《说文》谓声误矣。
右二百四十六
《三体会意》
序曰:二母之合为会意。二母者,二体也。有三体之合者,非常道也,故别之。

今作退字。从彳从日。从夂后 迟也。从彳幺夂者。后也。徐锴曰:幺犹缳踬之也。

托盍切。歠也。从舌从水从口。龠 音药。从集从

册乐之竹管,三
孔以和众乐声。丞 翊也。从拱从节从山。山高奉承之义。刷 从又持巾在尸下。尸,屋也。攸 行水也。从攴从人水省。徐锴曰:攴入水所杖也。秦刻石作枚。

音粪。弃除也。从拱推

。弃,采也。官溥说似米而非米者,矢字。

今作弃。从拱推

弃之。从


逆子也。觲 息营切。用角低仰便也。从羊牛角。
《诗》:觲觲角弓。解 佳买切。判也。从刀判牛角。
簋 黍稷方器。从竹从皿。从皂
箕 亦作箕。从竹

。象形。下其丌也。或 越逼切。邦也。从口从戈。以守一一地也。
廛 从广从里从。坴,即陆而居。帚 止酉切。粪也。从又持巾扫门内。
法 刑也。从水平准也。从廌触不直者,去之。尉 以上案下也。从㝏。又持火以尉申缯也。

音隙。际见之白也。从白上下小见。舂 从拱持杵临臼上午杵省。

象爵之形。中有鬯酒。又持之也。郁 迂勿切。上体与爨同意。象煮郁之形。从彡所以饰鬯也。
佥 皆也。从集从吅从从鬯 从凵凵器也。象米匕。所以扱之。
盥 澡手也。从臼水临皿。

都腾切。礼器也。从拱。持肉在豆上。

亦省作虐。从虎足反爪人。竷 音坎。繇也。舞也。乐也。乐有章。从章,从降,从夂。
《诗》:竷竷舞我。

张流切。引击也。从㚔。攴见血。醯 呼鸡切。作醯以

以酒从

酒并省。从皿。皿器也。
㠭 知衍切。极巧而视之也。从四工。祭 从示从又。手持肉。
祝 从示从人口。

从肉从酒。省酒以和酱。望 音妄。月满与日相望,以朝君。从月从臣。从壬壬朝廷。
直 从乚从十从目。

从又持炎。辛辛者,物熟味。

卢感切。君子所感也。宋玉曰:入林悲心。寒 从人在宀下。以茻荐覆之下有。冰封 爵诸侯之土也。从之从土从寸。守其制度也。斝 举下切。玉爵也。从吅从冖从斗。冠 弁冕之总名。从冂从元冠有法制从寸。
右四十二 凡会意类计七百四十
《转注第四》
序曰:谐声,转注,一也。役他为谐声,役己为转注。转注也者,正其大而转其小,正其正而转其偏者也。
《建类主义转注》
序曰:立类为母,从类为子。母主义,子主声。主义者是以母为主,而转其子。主声者是以子为主,而转其母。

耆考耇

孝

耋履




屣屦

屉屩屐

屧㝱









㝱


寎



寱

瞢 𧄼

蘉



八 四六
右并注五十
《建类主声转注》
一 二三 凤 凰 籴 粜


弦 纱盭


虒

右并注二十
《互体别声转注》
序曰:谐声,转注,皆以声别。声异而义异者,曰互体。别声义异而声不异者,曰互体别义。
杲 东杳 本 末朱 易 明
尖

觕 𧢻 告 吽㕦

古 叶

占听

啼 啻 唯 售吥 否 吻 吝 含 吟
嗼

啁

叨 召

躘 躗

諅 諆

眇 省

视

盳 盲 相


鵻 鹕 鶦 鹳

鸾

鶄

骴

胡

概 概

欇 棸 棷 朵

枻 枼 根

柅

某 柑

枅 架 枷森

暑 曙

季𪋩

袭 袲

袍 袌 衾 衿 裹 裸

亵


砅 𤟎

灭

溪 溪 擘 擗 摲


𢳇 奻

娶 娵嬔 嬔 娎


壁

垢 垕錾 鏩

恭 㤨

忥 悲 悱

惎 怤

愈 愉忘 忙 怢

愔 意 怗

怘 怙

憝 怡 怠

慲悍

悹 悹 懬 懭忉

忠 忡


怫 怓 怒

恝

慎 忍 忉 惋 惌

戚

恤 惵


惑

恰 愀 愁感

悆 悇 嶜

岑 岒 㠑 嶵 嵬 嵬

汫 澼

沸


蜱 蜑 蜒 蜃 蜃虿

蜇 蜥
右并注二百五十四
《互体别义转注》
橤

旻 旼 期 期犹 猷 獒

𢤱愚

愿


揧

忔繴 䌟 蜊

螈

蚥 坒 坒

镪咙

拢

惮 𢠸 栊

㯕

右并注四十八 凡转注类计三百七十二
《建类主义转注音义》
老
《说文》:七十曰老。从七毛。七音化。言须发变白也。老去其下体而成字。
耆 渠脂切。
《说文》:老也。
考
《说文》:老也。
耇 古厚切。
《说文》:老人面冻黎若垢。

常句切。
《说文》:老人行才相逮。从老省易省行象。孝
《说文》:善事父母者。从老省从子。子承老也。

丁念切。
《说文》:老人面如点也。耋 徒结切。
《说文》:年八十曰耋。履 从尸声也。从舟。象其形也。从彳从夂。行而曳者。其惟履乎。

举履切。赤。舄

徂回切。粗履也。

呼

切。鞮属。

徐吕切。履属。屣 所寄切。履不蹑跟也。
屦 履也。一曰鞮也。

迟据切。履也。屉 他计切。履中荐。
屩 居酌切。屐也。
屐 屩也。

音历。履下也。屧 施协切。履中荐。
㝱 音梦。
《说文》:寐而有觉也。从宀从疒。梦声。引
《周礼》:以日月星辰占六梦之吉凶。或作

。

绵批切。㝱惊。又毋礼切。寐而未厌。

披尤切。寐声。

呼含切。寝不褫衣。

人余切。假寐。

七稔切。
《说文》:病卧也。或作

。

其季切。
《说文》:熟寐也。

依据切。楚人谓寐曰

。

母亘切。


眠寤也。

思邓切。


眠寤也。

谟郎切。寐言也。亦是从

省。

吾含切。寐声。寎 皮命切。
《说文》:卧惊病也。

七稔切。视。儿

密二切。
《说文》:卧也。

五故切。
《说文》:寐觉而有信,曰

。一曰昼见而夜梦也。

倪祭切。
《说文》:瞑言也。

呼八切。
《说文》:卧惊也。一曰小儿号


。一曰河内相评也。
瞢 木空切。
《说文》:目不明也。从首从


目,数摇也。又眉耕切。无眸子也。
𧄼 徒登切。𧄼瞢目暗。

郎邓切。

卧初起。儿

谟郎切。勉也。又弥登切。

莫凤切。寐而有觉也。

莫葛切。食马谷也。

谟中切。寤言从眠从瞢省。八 数也。
四 脉八之数。未能上彻。
六 与四同体而有加焉。
《建类主声转注音义》
一 从一数也从弋声也二三 二三从弋无声以一为类之声故可以转二三而为注
凤 从鸟义也。从几声也。
凰 从几无声。以凰为建类。
籴 从

声也。从入义也。粜 从

无声。以籴为建类。

胡南切。舌也。象形。从𢎘舌体𢎘。又户感切。口上曰臄,下曰

。

曷合切。从

省。亦声也。

都黎切。又田黎切。
《说文》:

不能行为人所引

音提。从尪从提省。以

为建类之声。故又从奚省。

音携。
《说文》:


也。从尪从携省。以

为建类之声。故又从奚省。
弦
《说文》:弓弦也。从弓象丝轸之形。凡字母主义子。主声未有省,母而立子者。惟弦省母以子主类。故为建类主声之注也。
纱 于霄切。急戾也。从弦省少声。盭 音戾。

戾也。从弦省盩。

于罽切。不成。遂急戾也。从弦省曷声。

丘召切。


。

牛召切。


不安也。

从亢义也。从乔声也。

从亢无声,以

为建类之声。虒 相支切。
《说文》:委虒虎之有角者。从虎义也。从𠂆声也。𠂆音移。又大耳切。

补典切。

虒薄儿

从𠂆无声,以虒为建义之声。
《互体别声转注音义》
杲 古老切。明也。从日在木上。
东 从日在木中。
杳 冥也。从日在木下。木若木也。日之所升降。本
《说文》:木下曰本。本朱末同意。一在下为本,在中为朱,在上为末,一无义也。但记其别耳。
末 木上曰末。
朱
《说文》:赤心木松柏属。一曰丹也。
易 羊益切。
《秘书》说:日月为易,象阴阳也。
明 日月并明。
尖 子廉切。锐也。

以冉切。本广末狭。觕 坐五切。牛角直。儿
𧢻 枢玉切。牴也。古作

。告 牛触人角。著横木,所以告人也。
吽 于金切。牛鸣。
㕦 胡化切。口大。儿

音大。尝也。古
《说文》:故也。从十口识前言者也。
叶 音协。众口同也。

坚奚切。
《说文》:卜以明疑也。占 之廉切。
《说文》:视兆问卜也。
听 鱼其切。听

口开。儿

陟列切。博雅塞也。啼
《说文》:号也。
啻
《说文》:语时不啻也。
唯 彝隹切。专辞。又愈水切。诺也。
售 承咒切。卖去手也。
吥 普沟切。吸也。
否 不可也。
吻 武粉切。
《说文》:口边也。
吝
《说文》:恨惜也。
含 嗛也。
吟
《说文》:呻也。又宜禁切。长咏也。
嗼 末各切。
《说文》:

嗼也。一曰定也。

蒙晡切。谋议也。啁 陟交切。
《说文》:啁嘐也。

时流切。

也。叨 贪也。
召 呼也。

卢东切。

蹈行。儿躘 卢钟切。躘踵行。儿
躗 于岁切。过也。

姑卫切。僵也。一曰跳也。

翾规切。
《说文》:相毁也。一曰诿也。

土禾切。
《方言》:慧也。楚谓之

。或省。諅 居之切。忌也。又渠记切。
《说文》:妄也。引
《周书》:上不諅于凶德。
諆 丘其切。
《说文》:欺也。

咨邪切。咨也。

楚懈切。异言。

壹计切。博雅

也。又户礼切。诚言也。

于其切。恨声。眇
《说文》:一目小也。
省 察也。

之列切。目明也。

征例切。目美也。视 章移切。视也。又时利切。

呼昆切。目暗也。盳 蒲光切。盳洋仰视。儿
盲 眉耕切。
《说文》:目无眸子。
相 思将切。
《说文》:省视也。引
《易》:地可观者,莫可观于木。诗曰:相鼠有皮。

莫目切。目不明也。

翾劣切。
《说文》:视高。儿

休必切。目深。儿

于谏切。鴽属。鵻 朱惟切。鸟名。小鸠也。一名鳺鴀。
鹕 洪孤切。鹈鹕。好群飞。沈水食鱼。
鶦 洪孤切。鸡鶦。似雉。青身白头。
鹳 古玩切。
《说文》:小雀也。
《诗》:鹳鸣于垤。今按鹳水鸟之大者。

呼官切。
《尔雅》:

鷒鶝鶔。如鹊短尾,射之衔,矢射人。
鸾 鸟名。
《说文》:亦神灵之精。赤色。五采。鸡形。鸣中五音。颂声。作则至周成王时,氐羌献之也。

谟还切。
《山海经》:有鸟如凫,一翼一目,相得乃飞。名曰

,或省。

咨盈切。鵁

也。鶄 仓经切。鶄鹤。鸟名。畜之以厌火。

蒲木切。鸟名。
《说文》:乌

也。

薄报切。又北角切。水鸟。似鹢而短颈。骴 才枝切。又疾智切。
《说文》:鸟兽残骨骴,骴可恶。引明堂月令,掩骼埋骴。
骴 蒋氏切。鸟骨。一曰骨有肉也。
胡 牛

垂也。

空胡切。
《博雅》:


曝也。概 许既切。平斗木。又居代切。
概 古外切。杖也。又巨列切。杙也。

质涉切。
《说文》:木叶摇白也。欇 失涉切。
《博雅》:枝也。棸 甾尤切。木名。
棷 将侯切。

谓之棷。又甾尤切。
《说文》:木薪也。朵 都果切。
《说文》:木垂朵朵也。

人枝切。木名。又如證切。一曰止车木。枻 以制切。楫谓之枻。
枼 弋涉切。
《说文》:楄也。从世声。徐铉谓:从世非声,改而为卉。卉苏合切。臣按此即木叶,象形非声也。根
《说文》:木株也。

下简切。阈也。柅 女夷切。络杙。又女履切。
《说文》:木也。实如梨。一曰止车木。又乃礼切。

丑贰切。

柄也。某 谟杯切。果名。
《说文》:楠也。又莫后切。酸果也。柑 果名。似橘。又其淹切。以木衔马口也。
《春秋传》:柑马而秣之。

丘寒切。又稽延切。入山刊木以识道也。枅 经天切。屋栌也。
架 居迓切。杙也。所以举物。或作嫁。
枷 居牙切。
《说文》:柫也。淮南谓之柍。
森 木多。儿

居荫切。承樽桉。暑 热也。
曙 董五切。
《说文》:旦明也。

祖似切。
《说文》:壅禾本。季
《说文》:少称也。
𪋩 忙皮切。
《说文》:穄也。

谟加切。
《广雅》:

也。襱 卢东切。
《方言》:齐鲁谓之襱,关西谓之裤。一曰裙也。又柱勇切。
《说文》:裤踦也。
袭
《说文》:左衽袍也。从衣

省声。籀作

。袲 乃可切。裒袲衣。儿

敞参切。
《说文》:不张也。袍
《说文》:襺也。引
《论语》:衣敝缊袍。又薄报切。衣前襟。袌 薄皓切。
《说文》:怀也。
衾 袪音切。
《说文》:大被也。
衿 居吟切。衣糸也。又其淹切。
裹 包束也。
裸 袒也。

口个切。夹衣。又何佐切。
《博雅》:

袖也。

倚可切。

袲衣。儿亵
《说文》:私服。引
《诗》:是亵袢也。

倪祭切。
《方言》:复襦谓之

。


彼小切。
《说文》:上衣也。从衣从毛。古者衣裘以毛为表。篆作

。

薄报切。衣前襟。一曰怀也。

子末切。水激石。儿砅 邻知切。履石渡水也。又力智切。
《诗》:深则砅。𤟎 九勿切。结𤟎西域兽名。食香。无毛,但自鼻有毛。广寸至尾,烧刺不能伤。

渠勿切。埤仓。短尾犬也。灭 翾劣切。
《说文》:灭也。从火。戌火死于戌。阳气至戌而尽。引
《诗》:赫赫宗周褒姒灭之。臣按从火从戌。戌声也未必有义。又莫列切。

休必切。狂也。齐人语。溪
《说文》:山渎无所通者。
溪 弦鸡切。反戾也。庄子曰:妇姑勃。溪
擘 博厄切。
《说文》:撝也。一曰大指。
擗 毗亦切。抚也。
摲 师咸切。芟也。
《礼》:有摲而播。

在敢切。击也。

昨木切。剑也。𢳇 仕角切。刺也。奻 居还切。
《说文》:讼也。

居巧切。好也。娶 逡遇切。
《说文》:娶妇也。
娵 遵须切。星名。
《尔雅》:娵觜之口营室东壁也。又菑尤切。

芳遇切。兔子。又孚袁切。嬔 孚万切。
《说文》:生子齐均也。
娎 许列切。
《说文》:娎

也。又显计切。喜也。

之列切。女字。

在九切。
《博雅》:好也。又以九切。丑也。

七六切。
《说文》:丑也。一曰老女。

普米切。

堄陴也。壁 必历切。
《说文》:垣也。

祖果切。篆作

。
《说文》:止也。从土从

。古作坐。并象人据坐之形。又并徂卧切。

于九切。邑名。垢
《说文》:浊也。一曰尘也。或作

。垕 狠口切。
《说文》:山陵之厚也。
錾 财甘切。凿也。又在敢切。
鏩 锄咸切。鏩鏩锐进儿。又疾染切。

居之切。疾恚也。

塈己切。长踞也。

初尤切。漉取酒也。

字秋切。
《说文》:绎酒也。从酉水半见其上。恭 居容切。肃也。
㤨 胡公切。战慄也。

声夷切。喜。儿忥 许既切。痴。儿
悲 逋眉切。
《说文》:痛也。
悱 愤也。

渠之切。心有所系也。惎 渠记切。
《说文》:毒也。
怤 芳无切。
《说文》:思也。一曰悦也。

扶遇切。心附也。愈 胜也。瘳也。
愉 容朱切。
《说文》:薄也。引
《论语》:私觌愉愉。一曰乐也。和也。
忘 武方切。
《说文》:不识也。又无放切。弃忘也。
忙 谟郎切。心迫也。
怢 吐内切。缓也,忘也。

于求切。异也。尤古作

。

于求切。
《说文》:愁也。

古文顺字。愔 伊淫切。愔愔,安和也。
意
《说文》:从心从音。察言而知意。
怗 多忝切。静也。一曰服也。又托协切。

痴廉切。

懘。乐音不和。怘 音固专也。怙 后五切。
《说文》:恃也。

他昆切。

惃心不明也。憝 杜罪切。恨也。
怡 悦也。
怠 慢也。

母本切。烦也。慲 谟官切。忘也。
悍 性急也。

音奸。伪也。悹 邬版切。人名。汉有左悹。
悹 古丸切。又古缓切。悹悹无依也。
懬 口党切。大意。又苦谤切。懭 苦晃切。懭恨。意不得也。又古猛切。
忉 都劳切。忉忉忧劳也。

鱼既切。
《说文》:怒也。忠
《说文》:钦也。
忡
《说文》:忧也。

音弼。辅也。怫 芳未切。忿。儿
怓 尼交切。乱也。
怒 恚也。

若怪切。恨也。又牛戒切。
《说文》:忧也。恝 许介切。
《说文》:忽也。引
《孟子》:孝子之心,不若是恝。

音嗔。怒也。慎 时刃切。
《说文》:谨也。
忍
《说文》:能也。

而振切。心能于事也。惋 乌贯切。惊叹也。
惌 于袁切。雠也,恚也。

含历切。忧也。戚 子六切。惭也。

呼弦切。急也。恤 雪律切。忧也。惵 托协切。静也。

私列切。不安。儿

乙六切。痛心也。惑
《说文》:乱也。

迄及切。合也。太元

而

之。又乞洽切。恰 乞洽切。
《说文》:用心也。
愀 千遥切。色变也。
《庄子》:愀然变容。又七小切。愁 锄尤切。
《说文》:忧也。又财劳切。扬雄有畔牢愁。

居尤切。聚也。

巨九切。
《说文》:怨仇也。感 不忘于心也。

丘廉切。


意不安。儿悆 羊茹切。
《说文》:忘也,嘾也。引
《周书》:有疾不悆。悆,喜也。
悇 同都切。苦忧也。
嶜 咨林切。山高大貌。

锄簪切。

岑高锐貌。崖
《说文》:高边也。
崖 鱼羁切。崎崖石危。儿
岑 锄簪切。
《说文》:山小而高。
岒 其淹切。山名。
㠑 祖回切。
《说文》:大高也。嶵 祖猥切。山。儿
嵬 五灰切。
《说文》:高不平也。
嵬 邬毁切。山儿。

疾郢切。陷也。汫 弃挺切。汫

小水儿。澼 匹辟切。肠间水也。

匹智切。水中洲也。沸 方未切。涫也。

敷勿切。洒也。

纰招切。螵蛸也。或作螵。蜱 宾弥切。又部回切。蜃属。
蜑 荡旱切。蛮属。
蜒 夷然切。虫名。
《方言》:燕北谓蜥蜴。曰祝蜒。
蜃 是忍切。蛤也。
《说文》:雉入海化为蜃。
蜃 之刃切。动也。又时刃切蛟属。
虿 丑迈切。
《说文》:毒虫也。

力制切。
《说文》:蚌属似

微大出海中民食之。一曰雕。百岁化为

。或作蛎。蜇 陟列切。螫也。
蜥 似绝切。


鱼名。似蝤蛑,生海中。
互体别义转注音义
橤 乳捶切。垂也。

木名。旻 眉贫切。
《说文》:秋天也。
旼 旼旼,和也。
期 居之切。
《说文》:复其时也。
期
《说文》:会也。
犹
《说文》:玃属。一曰陇西谓犬,子为犹。一曰似麑。居山中。闻人声豫登木,无人乃下。世谓不决,曰犹豫。猷 道也。
獒 牛刀切。
《说文》:犬知人心可使者。引
《春秋传》:公嗾夫獒。
《山海经》:三危之山有兽焉。牛身四角,毫如被蓑。名曰


卢东切。

匆遽。儿𢤱 𢤱悷多恶。儿愚 元俱切。
《说文》:戆也。从心从禺。禺猴,属兽之愚者。
《说文》:欢也。琅邪朱虚有

亭。

愚袁切。测量也。愿 悫慎也
《周礼》:上愿纠暴。

力求切。

剽忧儿。一曰怨也。或从留。

定意。

下介切。忖度也。

倾心也。

许讫切。痴儿。忔 喜也。
揧 郎达切。
《博雅》:擘也。

拨

手披也。繴 博尼切。
《说文》:繴谓之罿。罿谓之罬。罬谓之罦。捕鸟覆车也。
䌟 织丝带也。蜊 良脂切。蛤蜊海蚌也。

螏

。虫名。似蝗。大腹长角。食蛇脑。

愚辕切。重蚕为

。螈
《说文》:荣蚖蛇医以注鸣者,即蜥蜴也。

匪父切。虫名。食瓜者。蚥 王蚥。虫名。蟾诸也。
《尔雅》:不蜩王父。
坒 毗至切。
《说文》:地相次坒也。
坒 配合也。太元阴阳坒参。

巨两切。铅属。镪 以襁贯钱。
咙 卢东切。喉也。

大声也。

鱼战切。传言。

吊失国曰

。拢 卢东切。理也。

击也。惮 徒案切。
《说文》:忌难也。
𢠸 𢠸狐邑名。在洛南百五十里。秦迁周赧王于此。栊 卢东切。槛也。一曰养兽圈。

房室之疏也。又卢钟切。㯕 相支切。
《博雅》:木下枝谓之椑㯕。

木薪。